Ülkemizde, edebiyat alanında ciddiye alınacak çalışmaların sayıca çok az olduğu bir gerçektir. Özellikle çok zaman ve emek gerektiren çalışmalar neredeyse yok gibidir. Bu olgunun nedenlerini tartışmaya gerek yok. Devletin, dolayısıyla üniversitelerin araştırmayı desteklemediği, özendirmediği bir ortamda "niye yok?" diye sormanın da pek anlamı olmadığını düşünüyorum. En iyisi var olanlara dikkati çekmek, onların unutulmak tozları ile kaplanmasını önlemeye bir nebze olsun katkıda bulunmak herhalde.
Devletin, üniversitelerin yapmadığını özel yayınevleri yapmaya çalışıyor. Önemsenen, başvuru kitabı, kaynağı olarak kullanılan ansiklopediler, yazım kılavuzları, sözlükler hep özel yayınevlerinin çalışmalarıyla ortaya çıkıyor. İlginçtir, devlet kuruluşlarının, örneğin Türk Dil Kurumu'nun çalışmalarından çok daha az eleştiriye muhatap oluyorlar ve onlara göre çok daha tarafsız bulunuyorlar.
Yayıncılığın ağır bir ekonomik krizde olduğu günümüzde bu tür çalışmaları sadece yukarıda saydığım nedenlerle bile desteklemek gerektiğini düşünüyorum. Çünkü yayınevleri doğaları gereği "ticari" kuruluşlardır. En azından varlıklarını sürdürmek, ayakta kalabilmek için maddi gelire gereksinimleri vardır. Üstelik dünyanın hemen tüm ülkelerinin aksine ülkemizde yayınevleri yaptıkları kültürel hizmetten dolayı devletten destek görmezler. Devletten görmedikleri desteği okurdan görürler mi? Pek sanmıyorum.
Yapı Kredi Yayınları'nın "Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi" de bu tür gönüllü kültür hizmetlerinden. 38 kişilik bir yazar kadrosunun iki yıllık emeği sonucunda ortaya çıkmış. "Şinasi'den günümüze modern Türk edebiyatını tüm şair ve yazarlarıyla eksiksiz bir biçimde sunmayı" amaçlıyor. 2126 şair ve yazar biyografileriyle ansiklopedide yer almış. Bunlardan 453'ünün biyografileri ilk kez bu ansiklopedide yayınlanmış. Böylelikle bugüne dek yapılmış en kapsamlı çalışma ortaya çıkmış. Çalışma edebiyatçıların fotoğraflarıyla, kitap kapakları ve el yazı örnekleriyle görsel açından da desteklenmiş.
Ansiklopedi için biyografik bilgileri toplarken belki de Türkiye'de ilk kez denenen bir yöntem kullanmışlar. 1200 şair ve yazara, hayatta olmayanların da ailelerine, oldukça ayrıntılı sorular içeren bir bilgi formu yollamışlar. 900 kişiden bu formaların cevapları gelmiş. Listelerinde yer alan 150 edebiyatçının kendisine ya da ailesini ulaşamamışlar. 15 edebiyatçı ise "herhangi bir ansiklopedik yayında yer almak istemediğini" bildirdiği için bunlara yer verilmemiş. Doğrusu bu edebiyatçıların gerekçelerini merak ediyorum. Tabii, bu edebiyatçıların isteklerine uymanın ve onlara yer vermemenin gerekçesini de… Çünkü eserlerini okuduğumuz, sırf bu yüzden hayat öykülerini merak ettiğimiz kişiler bunlar, sıradan insanlar değil.
Anladığım kadarıyla bu bilgi formları toplandıktan sonra ansiklopedi kadrosu yazım işine girişmiş. Türk edebiyatında önemli yeri olan edebiyatçılara doğal olarak daha geniş yer ayrılmış. Bu maddeleri neredeyse birer biyografik makale olarak da değerlendirebiliriz. Üstelik bu maddelerde edebiyatçılar hakkında biyografik bilgiler vermekle yetinilmiyor, ağırlıklı olarak ulaşılabilen tüm kaynaklardan yararlanarak yapıtları hakkında yargılara da varılıyor. Büyük bir emek işi olduğunu düşündüğüm bu tür maddelerin yazarlarını merak ettim doğrusu. Belki yeni baskılarda bu uzun, 4-5 sayfalık maddelerin sonlarına yazarlarının adları da eklenir ve onların emeği değerlenmiş olur.
Editörler, "Modern Türk edebiyatını tüm şair ve yazarlarıyla eksiksiz bir biçimde sunmayı" amaçladıklarından olabildiğince yansız davranmışlar. Siyasi görüşlere, eğilimlere aldırmamışlar ve ansiklopediye "Türkiye Türkçesiyle telif eser vermiş tüm şair ve yazarları" almaya çalışmışlar. Bu tür eserlerde eksikler ve yanlışların olması kaçınılmaz. Ama bunların minimum düzeyde olduğu anlaşılıyor.
Sanıyorum "telif eser"den kastedilen yayınlanmış en az bir kitap sahibi olmak. Eleştirel göz, doğal olarak kimler eksik diye bakmadan edemiyor. Hedef, tüm şair ve yazarlar olduğuna göre eksik bulmamak elde değil. Özellikle, Aziz Nesin'in unutulmaz deyişiyle "Türkiye'de her üç kişiden dördünün şiir yazdığı" bilindiğine göre "eksiksiz bir eser sunduk" demek de olanaksız. Özellikle eleştirmenler ve kitap tanıtımı yazanlar rahatça yüzlerce ismin eksik olduğunu söyleyebilirler ve haklı çıkarlar. Ama bu haklılık ansiklopedi için önemli bir eksiklik oluşturmuyor. Çoğu "amatör" olarak nitelenebilecek, kendi maddi olanaklarıyla kitaplarını yayınlamış bu kişilerin eksikliği sadece hedeflenen amaca ulaşılmadığının bir göstergesi, yoksa ansiklopedide bir kaç eksik hariç Türk edebiyatçılarının hemen hemen tümünün biyografilerine ulaşabiliyorsunuz.
Benim önerim yeni baskılarda Türk edebiyatının görünmez kahramanlarına, Dünya edebiyatının en önemli eserlerini Türkçeye ve bir çok Türk edebiyatçının eserlerini yabancı dillere kazandıran çevirmenlere ve Türk edebiyatının gelişimini etkilemiş ama telif eser vermemiş yayınevi ya da dergi editörlerine de bu ansiklopedide yer verilmesi. Yine yeni baskılara edebiyatçıların adlarına göre bir indeks ve doğum - ölüm tarihleri dökümü gibi bu tür çalışmaları tamamlayan eklerin yapılmasında yarar var.
"Tanzimat'tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi" bir başvuru kaynağı olmasının yanında araştırmalara kaynaklık edecek bir çok yeni bilgiyi de içeriyor. Edebiyatçıların takma adları ya da gerçek isimleri, doğum yerleri, yılları, ilk yapıtlarını hangi yaşta yayınladıkları, ortalama kaç yıl yaşadıkları, hayatlarını kazanmak için yapmak durumunda kaldıkları işler, öğrenim durumları…. gibi bir çok bilgi ansiklopedide yer alıyor. Bu bilgilerin edebiyat sosyolojisi açısından bulunmaz bir kaynak olduğu gerçek. Yapı Kredi Yayınları editörlerinin en azından Kitaplık dergisi için bu tür çalışmaları özendireceğini umuyorum.
Büyük boy 944 sayfadan oluşan bu eserin başka yayınları da doğurmasını bekliyorum. Öncelikle satış fiyatının yüksekliği göz önüne alınarak üçüncü hamur kağıda, normal kitap boyutlarında, fotoğraflar kullanılmadan, satın alınabilir fiyatı olan bir baskısı yapılmalı. Ayrıca, ilköğretim ve lise öğrencileri için daha az edebiyatçıyı içeren ve derslerde yardımcı kitap olarak kullanabilecekleri, yine satın alınabilir fiyatlı yavruları da üretilebilir. Bunun dışında "Müstear ve Takma Adlar Sözlüğü" gibi ilk anda aklımıza gelmeyen çalışmaların da çıkış noktası olabilir bu ansiklopedi. (2001)
Yorumlar