Ermeni edebiyatından yayınladığı kitaplarla tanınan Aras
Yayınları 20. yılını Prof. Kevork B. Bardakjian’ın “Modern Ermeni Edebiyatı”
adlı kitabıyla kutluyor. Bardakjian’ın eseri Ermeni Edebiyatı üzerine yapılmış
en önemli çalışmalardan. Bir kaynak kitap.
Ermeni Edebiyatının çok uzun bir geçmişi var. MÖ 500 – MS 1500 arası “Klasik Ermeni Edebiyatı”
olarak adlandırılıyor. Bardakjian’ın “Modern Ermeni Edebiyatı” (Ekim 2013, çev.
Fatma Ünal – Maral Aktokmakyan, Aras yay.) Ermeni edebiyatının son beş yüz
yılını, 1500 -1990 tarihleri arasını ayrıntılı bir biçimde anlatıyor.
Ermenice, Hint – Avrupa dillerinden. MÖ 5. yüzyıldan
itibaren varlığı kaydedilmiş. 405 yılında Aziz Mesrop Maştots Ermeni alfabesini
bulmuş ve Ermeni alfabesi ile yazılmaya başlanmış. “Klasik Ermenice”
Ortadoğu ve Anadolu’nun önemli dillerinden biri olarak kayıtlara geçmiş. Alfabenin
bulunması ile birlikte de Ermenice’de eserler verilmeye başlanmış. Günümüzde
İstanbul kaynaklı Batı Ermenicesi ve Erivan kaynaklı Doğu Ermenicesi kullanılıyor.
“Klasik Ermenice” ise kilise tarafından yaşatılmaya çalışılıyor.
Bardakjian çalışmasını basılı Ermenice eserlerle sınırlamış.
Zorunlu olmadıkça el yazmalarını ve yabancı dillerde yazan Ermeni yazarları
çalışmaya dahil etmemiş. 1500 – 1800 yılları için edebiyat kavramını geniş
tutarak tarih, felsefe, din gibi sosyal bilimlere dahil edilebilecek kitapları
da araştırmasının kapsamına almış. On dokuz ve yirminci yüz yıllarda sadece
edebi eserlere yoğunlaşmış. Bardakjian tarihsel gelişmeleri de anlattığı için
Ermeni tarihindeki önemli dönüm noktalarının edebiyata nasıl yansıdığını da
öğrenmiş oluyoruz. Siyasi, kültürel, toplumsal gelişmelerin yanında dini
olayların da hem hayat hem de edebiyat üzerinde önemli etkileri olduğu
anlaşılıyor.
Bardakjian’ın yazdığı gibi “Kilikya Krallığı’nın 1375’te
Mısır Memlukları tarafından yıkılmasından sonra Ermeniler 1918’e kadar bir
devlete sahip olamamış.” O nedenle kültürel yapılarını kilise aracılığıyla
korumuş ve geliştirmeye çalışmışlar. Edebiyatla dinin yoğun ilişkisinin nedeni
de böylece anlaşılmış oluyor.
“Modern Ermeni Edebiyatı” iki ana bölümden oluşuyor. “Ermeni
Edebiyatının Genel Tarihi 1500 – 1990” başlıklı bölümde başlıkla uyumlu biçimde
genel olarak tarihi bilgiler verildikten sonra yazarların eserleri üzerinden
kronolojik olarak Ermeni Edebiyatı anlatılıyor. 19 ve 20. yüz yıllara gelince
ise daha farklı bir bölümleme gerekiyor. Ermeniler hem Orta Doğu ve Anadolu’da yaşananlardan
hem de Dünya’nın dört bir yanına göçmek zorunda kaldıkları için uluslararası
gelişmelerden doğrudan etkileniyorlar. Doğu ve Batı Ermenileri arasındaki dil
ayrımına kadar varan farklılıklar da kronoloji dışı ayrımlar yapmayı
gerektiriyor. Bardakjian’nın 19. yüz yılda Ermeni Edebiyatı’nın altın çağını
yaşadığını belirtirken ne kadar haklı olduğunu da verilen eser sayısınını
çokluğu ve çeşitliliğinden gözlemlemek mümkün.
Doğu ve Batı Ermeni toplumlarında Ermenice edebiyat farklı
yönelimler ve etkilerle gelişiyor. 1915’le birlikte Batı Ermeni Edebiyatı tüm önemli
yazarları ile birlikte neredeyse yok edilmiş. Ermenistan’da Sovyetlerin etkisi
ile sosyalist nitelikte kendine has bir edebiyat oluşurken, diğer yanda da
Diyaspora Edebiyatı gelişmiş.
Bardakjian yazarlar üzerinden Ermeni Edebiyat’ının tarihini
anlatmakla kalmıyor, önemli çözümlemeler yaptığı gibi eleştiriler de getiriyor.
Kitabın ikinci bölümü 1500 – 1920 tarihleri arasında doğmuş
yazarların biyografi ve bibliyografyasından oluşuyor. Tanıtımda belirtildiği
gibi “Dört yüze yakın edebiyatçının biyografilerini, eserlerini, başka dillere
çevrilen kitaplarını ve tüm bunlar üzerine yazılmış eleştiri yazılarını bir
araya getiren kapsamlı bir başvuru kaynağı niteliğinde” bu bölüm.
Bardakjian’ın “Modern Ermeni Edebiyatı” Ermeni Edebiyatı’nı
öğrenmek isteyenler kadar Ermenice yazan bir yazar hakkında araştırma
yapacaklar için de ilk başvurulacak kaynak eser.
12.12.2013
Yorumlar