Henry James Şöleni

Henry James klasikle modern arasında geçişi sağlayan yazarlardan sayılır.  İngiliz dilinin en büyük yazarlarından olduğu ise tartışmasızdır. İnsan ilişkilerini, günlük yaşamdaki sıradan gibi görünen olayları, ince ayrıntıları oya gibi işleyerek gerçekte yaşandığı gibi tüm muğlaklıklarıyla, çelişkileriyle birlikte anlatır. Olayların, davranışların arkasındaki yatan etkenleri incelemeyi, derinlemesine anlatmayı sever.  

Amerika Birleşik Devletleri'nde doğan James, genç yaşta Avrupa'ya taşınmış ve sonunda İngiltere'ye yerleşmiş ve ölümünden bir yıl önce 1915'te İngiliz vatandaşı olmuş. Eserlerinde sıkça rastladığımız İngilizlerle Amerikalılar arasındaki ilişki, anlayış farklılıkları, çelişkiler, örf ve adetlerdeki uyuşmazlıklar eserlerinde önemli bir unsurdur. İngiliz toplumuna dışarıdan bir bakışla yaklaşır ama onların hayatlarının en ince ayrıntılarına nüfuz eder.

Henry James’in Türkçe’de yayımlanan yeni kitabı ‘Londra Kuşatması’ bir derleme. Kitabın tanıtımında “Henry James’in hayatı boyunca yazdığı yüzü aşkın hikâye arasından Ünal Aytür tarafından özenle seçilip çevrilen bu yedi öykü, başka çağın insanlarının bugüne de miras kalan dertlerini konu alıyor” deniliyor. Evet, James başka çağın, hatta başka sosyal yapıların, sınıfların öykülerini anlatıyor ama yaşananlar bize öyle yakınki şaşırmamak elde değil. Araya yıllar girse de, başka bir toplumda geçse de yaşananların bize pek de yabancı olmadığını görüyor ve ilgi ile okuyoruz. Kuşkusuz bunda büyük usta Henry James’in  anlatım gücünün etkisi büyük. Uzun cümleleri, bitmeyecekmiş gibi gelen paragraflarıyla ilk anda korkutsa da okuru kendi anlatı dünyasına çekip dahil ediyor.

Ünal Aytür, akademik düzeyde Türkiye’de İngiliz edebiyatının tanınmasında, anlaşılmasında büyük emek vermesinin yanında yaptığı çevirilerle de önemli katkıda bulunmuştur. Kitabın girişindeki uzun önsözü bu birikimin sonucu olarak okumak gerek. Henry James’i ve eserlerini tanımak, doğru kavramak açısından önemli bir çalışma. Ünal Aytür, Henry James’i tanıtmanın yanında ‘Londra Kuşatması’na aldığı öykülerin tahlilini de yapıyor.

Henry James kısa yazamayan yazarlardan, bu kitapta yer alan öyküler de birer novella olarak değerlendirilebilir. 25 – 100 sayfa uzunluklarda, her biri ayrı birer kitap olarak yayınlanabilecek nitelikte eserler.

Kitaba adını veren “Londra Kuşatması”nda Amerikalı bir kadının İngiliz toplumunda kendine yer edinme edinme çabasını anlatır. 4-5 evlilik yapmış, başından bir çok macera geçmiş olan güzel, alımlı ve çekici kadın kendinden yaşça küçük genç bir baronun kalbini çalmayı başarmıştır. Şimdi sorun geleneklerine sıkı sıkıya bağlı, muhafazakâr annesinin engel olmasına fırsat vermeden bu evliliği gerçekleştirmektir. Henry James olayları kadının sakin tabiatlı, olaylara pek dahil olmak istemeyen bir erkek arkadaşının bakış açısından anlatır. Kadının evliliğinde bu arkadaşın söyleyecekleri çok önemli etki yapacaktır ve adam dürüstlük ve dostluk arasında kararsız kalır.

Sanatçıların dünyaları, yaratma sancıları, aileleriyle, hayranlarıyla ilişkileri Henry James’in hep ilgi alanında olmuş. Bu kitaptaki “Geleceğin Madonnası”, “Beltraffio’nun Yazarı” ve “Orta Yaşlar” bu sorunları ele alan anlatılar.  Tasarlayıp hayata geçirememe, düşünce ve sanat arasındaki uzaklık ve bu ilişkinin vereceği zararlar, yaratma kaygıları, yaşlılık nedeniyle eserini tamamlayamayacağı endişesi gibi sanatın, edebiyatın temel sorunlarını işlerken yine insan ilişkilerinin ayrıntılarına dalıyor James. Sanatçı ile esin kaynağının, yazar ile hayranının, yazar ile eşinin, ailesinin, yakın çevresinin ilişkilerini oya gibi işleyerek hepimiz için hayat dersleri çıkarıyor.

“Dört Karşılaşma”da uzun bir Avrupa gezisinin hayali ile yıllarını tüketmiş bir genç kızın bu hayalle hayatın gerçeklerinden uzaklaşması ve onun saflığından yararlanıp, onun iyi niyetinin nasıl kötüye kullanıldığı anlatılır. “Evlilikler”de bir süre önce annesini kaybetmiş bir genç kızın  babasının yeni evliliğine mâni olmaya çalışırken yaşadıkları, iyi niyetle yaptığını düşündüğü şeylerin, yanlış algılanmalarını, yorumlarının nasıl kötülüklere ve mutsuzluklara neden olduğunu görürüz. Kitabın en ilginç öyküsü belki de  gelir kaynağı belirsiz olmasına rağmen şatafatlı bir yaşam süren bir aileye öğretmen olarak katılan gençle öğrencisi arasındaki tutkulu ilişkiyi anlatan “Öğrenci”dir.

“Londra Kuşatması” içerdiği yedi ayrı anlatı ile hem Henry James sevenlere müthiş bir okuma şöleni hem de bu büyük ustayı yeni tanıyacaklar için üstadın tüm yönlerini anlayacak farklı okumalar vaat ediyor. (27.08.2021, Hürriyet Kitap Sanat.)