İletişim Yayınları’nın Edebiyat Eleştirisi dizisinde ilginç ve önemli kitaplar yayınlanıyor. Şeyda Başlı’nın “İlk Romanlarda Çok Katmanlı Anlatı Yapısı” alt başlığını taşıyan Osmanlı Romanının İmkânları Üzerine’si de bunlardan. Şeyda Başlı, ODTÜ Sosyoloji Bölümü’nde lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamladıktan sonra 2001 yılında Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü’nde doktora eğitimine başlamış.
Şeyda Başlı, Osmanlı edebiyatında romanın ortaya çıkışı ile birlikte verilen ürünlerin hep 19. Yüzyıl Osmanlı Batılılaşma ya da modernleşme hareketinin sonucu sayılan kapsamlı değişim süreci arasında bağlantı kurularak eleştirildiğini belirterek söze giriyor. Romanlar, doğu-Batı tartışmaları içinde değerlendirilmiş. Başlı, bu yaklaşımın “değer düşürücü” nitelikte olduğunu düşünüyor ve ilk romanları yeniden ve başka bir bakış açısı ile değerlendirmek gerektiğini yazıyor. Osmanlı romanlarının “taklitçi” metinler oldukları, Osmanlı yazarlarının edebi kaygı ile değil politik görüşlerini yaymak amacıyla roman yazdıkları ve bu romanların teknik olarak zayıf ya da yetersiz oldukları savlarını tartışmaya açıyor. Cumhuriyet sonrası roman için oluşturulan kanonun da bu bakış açılarının etkisinde olduğunu belirtiyor. Cunhuriyet sonrası eleştirel söylemin Avrupamerkezci olmasının Osmanlı romanlarına bakışı etkilediği savını getiriyor. Osmanlı romanlarının latin alfabesine aktarımında hangi romanlara öncelik verileceğinin saptanmasında da bu bakış etkili olmuş. Bazı romanlar çevrilmeyip tamamen unutulmaya terk edilmiş.
Şeyda Başlı ilk romanları politik ve edebi katmanlarda yeniden okuyup yorumluyor. Sonuç olarak Osmanlı romanının Fransız gerçekçiliğinin taklidi olduğu savının doğru olmadığı, “bu anlatı türünün Avrupa edebiyatından aktarıldığı yolundaki görüşlerin” romanların çok katmanlı anlatı yapısı açısından geçerlilik taşımadığı yarıgısına varıyor. Şeyda Başlı’ya göre, “Osmanlı romanlarının hem Fransız Gerçekçiliğine hem de halk ve Divan edebiyatlarını içine alacak biçimde Osmanlı Geleneksel edebiyatına ait tekniklerin bir arada dönüştürülmesinden oluşan özgül bir süreç sonunda kurulmuş olduğu görülmektedir.”
Şeyda Başlı’nın Osmanlı Romanının İmkânları Üzerine’de getirdiği tezler ilk romanlar hakkında genel kabul görmüş tezlerin tümünün yeniden tartışılmasını gerektiriyor.
15.07.2010
Yorumlar