Türkçenin etimolojisi, sözcüklerin nereden geldikleri, nasıl değişime uğradıkları üzerine pek çalışma yoktur. Sözlük düzeyine ulaşabilmiş olanların sayısı ise çok azdır. Sevan Nişanyan’ın Sözlerin Soyağacı (4. Baskı, Ekim 2009, Everest yay.), çağdaş Türkçenin etimolojisi konusunda yapılmış bu az sayıda çalışmadan. “Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü” alt başlığını taşıyan kitapta günümüz Türkçesinde kullanılan 13.000'den fazla kelimenin kökeni araştırılmış. Her kelimenin Türkçe metinlerde kayda geçtiği en erken tarih, yıl veya yüzyıl olarak belgelenmiş. Yabancı dillerden alınmış olan kelimelerin o dildeki kökleri en eski yazılı kaynaklara dek izlenmiş. Sözlüğü inceleyince yabancı dillerden alınan birçok sözcüğün Türkçede asıllarından farklı anlamlar kazandıklarını görüyoruz.
İlk baskısı 2002’de yapılan sözlüğün dördüncü baskısına, çoğu son yıllarda kullanıma giren yeni kelimeler olmak üzere 550 dolayında yeni madde başlığı eklenmiş. Sözlüğü inceledikçe Türkçenin ne kadar çok dille etkileşim içinde olduğunu görüyoruz. Arapça, Farsça, İngilizce, Fransızca gibi bildiğimiz dillerin yanında Güney Afrikalıların Afrikaans’ından başlayıp Avustralya yerli dillerinden Slav dillerine, oradan Güney Amerika’nın Tupi diline dek uzanan ve neredeyse tüm eski ve yeni Dünya dillerini kapsayan bir liste var. Bu listeyi görünce Türkçenin ne kadar dilin etimolojisine katkıda bulunduğunu merak etmemek elde değil.
Sevan Nişanyan'ın etimoloji çalışmasının ürünü yeni bir kitabı daha var; Kelimebaz 1 (Ekim 2009, Everest yay.). Kelimebaz’da sözcüklerin Türkçeye geçerken nasıl yeni anlamlar kazandıklarının, kaynak dilde hangi anlama geliyorken hangi aşamalardan geçip Türkçedeki anlamlarına kavuştuklarının neşeli öyküleri anlatılıyor. “Kullandığımız her kelimede, adeta arkeolojik katmanlar gibi, dünya tarihinin izleri var...” diyerek tarihe, siyasete ve gündelik yaşama uzanıyor. Bu kısa yazılar bir anlamda fıkra da sayılabilir. O tadda okunuyorlar. Nişanyan, Sözlerin Soyağacı’nda sözlük hazırladığının bilinciyle bilimsel bir yöntem uygulamış, sözcüklerin anlamlarını, kökenlerini o yöntemle yazmış. Kelimebaz’ı okuyunca, Sözlerin Soyağacı’nda maddeleri bu biçimde yazsa ne kadar okunaklı olurdu diye düşünmeden edemiyorsunuz. Belki de Kelimebaz’lar birike birike böyle neşeli yeni bir sözlük oluşturur.
24.12.09
Yorumlar