Salah Birsel bana göre çağdaş denemenin iki büyük ustasından
biridir. Nermi Uygur denemenin felsefe ile nasıl buluştuğunu örneklerken Salah
Birsel de diliyle, anlatımıyla, denemelerinin içeriğini oluşturan bilgi
donanımı ile seçkinleşir.
Salâh Birsel edebiyata şiirle başlasa da emeğinin büyük
bölümünü denemeye ayırmış. 1937’de ilk şiirinin yayımlanışından 60’lara kadar
onu şair kimliği ile görüyoruz. Şiiri ile nasıl bir denemeci olacağının
ipuçlarını da veriyor. Döneminin gerçeküstücülükten Garip’e evrilişi içinde
kendine has söyleyişi, ironisi, zekası ve yergileri ile ayrılıyor. Bir “Salah
Birsel Şiiri”nden söz etmek mümkün oluyor. Dili zorluyor, kırıyor büküyor,
sınırlarını araştırıyor. 1950’lerde dergilerde günlüklerini yayımlamaya
başlıyor. 1952’de yayımlanan Şiirin
İlkeleri ile de denemenin sularına yelken açıyor. Hızlı ve çalışkan bir
denemeci. 70’li yıllarda ustalığının zirvesine ulaşıyor. Peş peşe kitaplar
yayımlıyor.
Salah Birsel, şiirini kendine has kılan söyleyişini, ince
zekasını, ironisini denemelerine ustalıkla aktarmakla kalmıyor, düzyazının
verdiği rahatlıkla günlük konuşma dilinin de sınırlarını zorluyor. Kendine has
deyimler, sözcükler yaratıyor. Ve tüm bu nitelikleri büyük bir bilgi yumağı ile
harman ediyor. Her denemesinden yüzlerce yeni ve değişik bilgi ediniyorsunuz.
Salah Birsel onlarca kitaptan oluşan deneme külliyatını iki
ana başlıkta topluyor "Salâh Bey Tarihi" ve “1001 Gece
Denemeleri”. "Salâh Bey
Tarihi"nde İstanbul’un tarihini ağırlıklı olarak Beyoğlu ve Boğaziçi
ekseninde sanat ve edebiyat ağırlıklı bilgilerle anlatıyor. 1001 Gece
Denemeleri’nde ise "Denemelerimin kahve söyleşileri gibi daldan dala
konmasını ve başladığı yerde değil başlamadığı yerde bitmesini severim” dediği
anlatımını Türk ve dünya edebiyatçıları başta olmak üzere binlerce kitaba
göndermeyle örüyor ve bu arada kendine has anlatımını da ihmal etmiyor.
Salah Birsel’i unutulmak tozlarının arasından çıkartıp biz
okurlarına hatırlatan Sel Yayınları büyük ustanın külliyatını yayımlamaya
"Salâh Bey Tarihi" ile başlamıştı. Şimdi bu ciltlere “1001 Gece
Denemeleri” de ekleniyor. “1001 Gece Denemeleri”nin yeni kitabı Şiir ve Cinayet (2012, Sel yay.). Şiir ve Cinayet’in ilk baskısı 1985’de
çıkmış. Salah Birsel’in ustalık döneminin bir örneği de diyebiliriz bu 160
sayfalık kitaba. Salah Birsel denemelerinde kendine has tüm özelliklerini
sergiliyor. Adeta bir beyin fırtınası estiriyor, Türk ve dünya edebiyatında
değinmediği konu, yazar bırakmıyor. Tek bir denemede, yazarlıkta doğallığın
gerekliliğinden başlayıp romana kahramanlarına kadar uzanırken yazmak ve
yazarlıkla ilgili onlarca konuya değinip onlarca yazar hakkında ilginç bilgiler
verip, yargılar getiriyor. Onunla ilk kez karşılaşacaklar için iyi bir
başlangıç. Tekrar buluşmak isteyenler için de iyi bir vesile. Şiir ve Cinayet’deki denemeleri okurken Salah
Bey’in “Benzersiz bir denemeci ve üslupçu” olduğunu bir kez daha kavrıyoruz.
Muzaffer Buyrukçu, “Salah Birsel, denemelerinde yetkinliğe
ermiş bir düşünce mekanizmasının ayrıntılı bir biçimde nasıl çalışabileceğini
gösterir. Bu çalışmada sınır, bir yerde saplanıp kalma yoktur. Tam tersi
sınırsızlık, alabildiğine bir arayış, alabildiğine gizliliklere ustaca sokuluş
vardır. Oradan oraya sıçraması, gülerken somurtması bu düzenin gereğidir. Bütün
nesneler, bütün sorunlar, bütün konular birbiriyle ilişkilidir ve her şey
birbirinin içindedir” demiş. Salah Birsel’in denemelerini okuduğunuzda Buyrukçu’nun
bu yargılarında ne kadar haklı olduğunu göreceksiniz.
10.03.2013
Yorumlar