Türkçe Şiir Kitapları Bibliyografyası

Gaye Belkız Yeter ve Selçuk Çıkla “1839 - 1928 Yılları Arasında Basılmış Türkçe Şiir Kitapları Bibliyografyası”nda (2013, Kurgan Edebiyat) Tanzimat'ın ilânından Latin alfabesine geçtiğimiz 1928 yılının sonuna kadar yayınlanmış şiir kitaplarının kapsamlı bir bibliyografyasını oluşturmuş. 

Kitapta 1839-1928 yılları arasında “Osmanlı Türkçesi” ile yazılıp basılmış 1000'den fazla şiir kitabının dökümü yapılıyor. Özellikle Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı’nda çalışan araştırmacılar için bir kaynak eser.

1839’da Tanzimat'ın ilânı ülkemiz için bir dönüm noktası olduğu gibi edebiyatta özellikle şiirde derin etkileri olan bir tarih. Toplum devletle birlikte geleneksel hayatından kopup yüzünü tamamen batıya dönüyor. Yenileşme ve modernleşme dönemi başlıyor, belki de bu nedenle Batı’da “Osmanlı Reformu” diye anılmış. 1 Kasım 1928’de "Yeni Türk harflerinin kabul ve tatbiki hakkında Kanun"un kabulü ile ise yüzlerce yıllık bir yazma alışkanlığı gerçekten de “devrim” diye nitelenebilecek bir hamle ile çok hızlı ve köklü bir biçimde değiştiriliyor. Arap alfabesinden Latin alfabesine geçilmesinin toplumsal yaşamdan daha çok edebiyatı etkilediği düşünülebilir.    

Gaye Belkız Yeter ve Selçuk Çıkla’nın çalışması sadece tarihle değil belirli bir alfabe ile de sınırlı “1839 - 1928 Yılları Arasında Basılmış Türkçe Şiir Kitapları Bibliyografyası” dense de aslında kendi deyimleri ile “Osmanlı Türkçesi”, yani Arap alfabesi ile basılmış şiir kitaplarını içeriyor bibliyografya. O dönem yaygın olarak basılan Ermeni Alfabesi ve az da olsa Latin Alfabesi ile basılan Türkçe şiir kitaplarını almamışlar. Bununla da yetinmemişler Arap alfabesi ile basılmış olsa bile Ermeni, Rum, Yahudi ve Fransız şairlerin Türkçe kitaplarını da çalışmalarına almamışlar (s.31). Dil ve alfabe sınırlamasını anlayışla karşılayabiliriz ama bir edebi çalışmada ırk, hatta din (çünkü Arap ve İran kökenli şairlerin kitaplarını almışlar) temelinde bir ayrımı kabul etmek mümkün değil. “İlk Türkçe roman” tartışmasında görüldüğü gibi edebiyatta ırk ve din ayrımı yapmak akademisyenlerimiz arasında çok yaygın. Bu anlayışa göre çalışmanın adı “1839 - 1928 Yılları Arasında Arap Alfabesi ile Basılmış Türk ve Müslüman ŞairlerinTürkçe Şiir Kitapları Bibliyografyası” olmalıydı. Hangi ırk ya da dini anlayışta olursa olsun eğer bir şair Türkçe yazıyorsa onun eserleri “Türk Şiiri” olarak değerlendirilir. Edebi eserler ırk ya da din esas alınarak değil dil esas alınarak sınıflandırılır. Bibliyografya için yapılan diğer sınırlama şairlerin doğum ve ölüm tarihleri. Doğumu 1800 sonrası olan ve 1839’dan sonra ölen şairlerin kitapları listelenmiş. Örneğin Fuzuli’nin 1839 - 1928 yılları arasında basılmış Türkçe bir şiir kitabı varsa bibliyografyaya alınmamış. 1839’dan vefat eden bir şairin kitabı ölümünden sonra yayımlanmış ise o da alınmamış. Yani bu zaman diliminde yayınlanmuş tüm kitapların bibliyografyası yok kitapta. Birçok sınırlama sonucu 1000 kitaplık bir bibliyografya oluşmuş. Giriş yazılarında bibliyografyada tam olarak kaç şairin kaç şiir kitabının yer aldığı bilgisini ise bulamadım; “1000’den fazla şiir kitabı” denilip geçiliyor.   

Yeter ve Çıkla’nın bibliyografyası isim sırasına göre düzenlenmiş. Bu düzenleme şair adlarına göre “İçindekiler” bölümünde verildiği gibi şair ve eser adlarına göre bir dizin de var. Yıllara göre ayrı bir düzenleme daha yapılsaymış hangi yıl kaç kitap yayınlandığı, hangi şairlerin hangi kitaplarının aynı yılda basıldığı gibi önemli bilgilere de daha kolay ulaşabilirdik. Akademik eserler her yeni baskıda yenilenip gelişmekle kalmaz hatalarından da arınır. Bu bibliyografyanın da yeni baskılarda gelişirken hatalarından arınacağını umarak bu eleştirileri yazıyorum.

Bibliyografyadan edebiyat tarihi açısından birçok önemli ve ilginç bilgi edinmek mümkün. Örneğin 1839 - 1928 yılları arasında kitapları basılmış Türk ve müslüman şairlerin pek azının bugüne kalabildiğini, yüzlerce şairden sadece 3-4’ünün kadın olduğunu, kitapların sayfa sayısının 7’den başladığını, en çok basılan kitapların beşer baskı ile İbrahim Alaettin Gövsa’nın “Çocuk Şiirleri” ve Leyla Hanım’ın Divan’ının olduğunu öğrenebiliyoruz.             

Gaye Belkız Yeter ve Selçuk Çıkla “1839 - 1928 Yılları Arasında Basılmış Türkçe Şiir Kitapları Bibliyografyası” dönemi ve çağdaş Türk şiirinin gelişimini merak eden araştırmacılar için önemli bir kaynak. 

14.11.2013