İstanbul, ansiklopedisi olan nadir
kentlerden. İstanbul’un yanında Londra, New York ve Chibago kentleri için
ansiklopedi çalışması yapıldığı biliniyor. Son yıllarda şehir
ansiklopedilerinin arttığı, kapsamlı şehir tarihlerinin yazılmaya başlandığı
görülüyor. Üstelik İstanbul’un bir değil birden çok ansiklopedisi var.
Bunlardan en bilineni, üzerinde en çok konuşulanı Reşat Ekrem Koçu’nun
1940’larda başlayıp 1975’de ölümüne kadar sürdürdüğü ve 11. Cildinde 175.
Fasikülünde “Gökçınar” maddesinde kalan çalışması. Ben, İBB Kültür A.Ş’nin bu
ansiklopediyi kaldığı yerden tamamlayarak yeniden yayımlamasını bekliyordum. Bu
yönde uzun süre oldukça çaba gösterildiğini ama ansiklopedinin Reşat Ekrem Koçu
dışında birçok yazarı daha olduğu ve bunların tamamını bulup telif haklarının
alınmasının mümkün olmadığını da duymuştum. Bu girişimlerden sonuç alınamayınca
anlaşılan daha farklı ama aynı amaca hizmet edecek bir proje gerçekleştirilmiş.
“Antik Çağ’dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul
Tarihi” İstanbul tarihini, İstanbul’un Antik Çağ’daki ilk yerleşimlerden
günümüze kadar “şehir” oluşunu merkeze alarak anlatmayı amaçlıyor.
Eser, alanlarında uzman 270
akademisyenin 363 makalesinden oluşuyor. Adına uygun olarak İstanbul’un tüm
tarihi dönemlerini ele almak amacıyla yola çıkılmış. Tematik bir anlayışla hareket edilmiş. Konular makaleler halinde
yazılmış. Ana makalelerde yeterince üzerinde durulamayan konuların daha iyi
anlaşılmasını sağlayacak detaylar ise çerçeve ve derkenar yazılar ile
derinlikli olarak incelenmiş. İşlenen konuları destekleyecek nitelikte harita,
gravür, minyatür, resim, fotoğraf ve arşiv malzemelerinden oluşan görsel
materyal de kullanılmış. Tasarımını Bülent Erkmen yapmış. Kağıdı ve baskısına
da özenilmiş. 10 ciltte 5320 sayfalık kalıcı, her zaman başvurulabilecek bir
eser ortaya çıkmış. Dev bir çalışma. Yapısına bakarsak “ansiklopedi”
olarak da tanımlamak mümkün.
Yazarlarının arasında Hail
İnalcık, İlber Ortaylı, İlhan Tekeli, Afife Batur, Murat Belge, İnci Enginün,
İskender Pala, Haluk Dursun, Erhan Afyoncu, Beşir Ayvazoğlu, Semavi Eyice gibi
alanında tanınmış isimlerin yanısıra İstanbul üzerine çalışmalar yapmış yabancı
yazar ve akademisyenler de var.
İBB Kültür A.Ş. ve İSAM
işbirliğiyle gerçekleştirilen “Antik Çağ’dan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul
Tarihi”nin yöneticisi M. Akif Aydın, Editörü Coşkun Yılmaz. Ayrıca her bölümün
de editörleri var. Şehrin kimliğini belirleyen
ve tarihi akışında dönüm noktasını oluşturan üç dönem, Bizans, Osmanlı ve Cumhuriyet
dönemleri esas alınmış. Bölümler şunlar; “Dünya Ölçeğinde İstanbul”, “Topografya
ve Yerleşim”, “Siyaset ve Yönetim”, “Demografi”, “Toplum”, “Din”, “İktisat”,
“Ulaşım ve Haberleşme”, “Edebiyat, Kültür ve Sanat”,”Mimari”, “Eğitim, Bilim ve
Teknoloji” ve söyleşilerden oluşan “Hafızalarda İstanbul”. Bu konular ele
alınırken iki önemli çalışma da ortaya çıkmış. “İstanbul Kronolojisi” ve
İstanbul’a dair çalışmaların bibliyografyası. Bu iki çalışmanın da alanlarında
ilk olduğu belirtiliyor.
“Büyük
İstanbul Tarihi” oldukça kapsamlı bir çalışma. Şimdiye kadar yazılmış en
kapsamlı İstanbul tarihi olduğu belirtiliyor. Belki de Dünya kentleri üzerine
yapılmış çalışmaların da en genişlerindendir. Bir oturuşta okunabilecek bir
eser değil. Bir başvuru kaynağı. Kuşkusuz İstanbul’la ilgili tüm okurları
hedefliyor ama alanındaki çalışmalara bilgi, yöntem ve içerik olarak yol
göstermesi yanında, Türkiye’deki ve yurtdışındaki İstanbul derslerinde
kullanılabilecek bir kaynak olabileceği de düşünülerek hazırlanmış. İngilizceye
de çevriliyor.
“Büyük
İstanbul Tarihi”ni okumaya kendi alanımdaki çalışmaları içeren 7. ciltten
başladım. Hatice Aynur’un editörlüğünü yaptığı 7. cilt “Edebiyat, Kültür ve
Sanat” başlığını taşıyor. “Müzik ve Kültürü”, “Edebiyat İstanbul’un Dilleri”,
“İstanbul’da Edebiyat”, “İstanbul’un Folklorik Edebiyat”, “Başka Dillerde
İstanbul”, “Görsel Sanatlar”, “Gösteri Sanatları”, “Okuma Yazma – Kitap
Kültürü” başlıklı bölümlerde 64 makale
yer alıyor.
649
sayfada 64 makalede işlense de anlatmaya yetmeyecek kapsamda bir üst başlık
“Edebiyat, Kültür ve Sanat”. Çünkü
İstanbul edebiyat, kültür ve sanatın başkenti olmakla kalmıyor bu alanlarda
Türkiye’de yapılan üretim büyük bir oranda İstanbul’da gerçekleşiyor. Örneğin
“İstanbul ve Sinema” konusunu yazmaya giriştiğinizde Türkiye’nin tüm sinema
tarihini ele almak durumundasınız. Bu nedenle görseller dahil ortalama yirmi
sayfalık makalelerde ancak geniş kapsamlı bir ansiklopedi maddesi yazmak
mümkündür. Yaklaşımın da bu yönde olması daha uygun görünüyor. Ama her
makalenin bu yaklaşımla yazılmadığını, alanını tamamen kapsayamadığını,
akademisyenlerce üzerinde pek çalışılmadığı için genellikle Cumhuriyet dönemine
ilişkin bölümlerin zayıf kaldığını belirtmeliyim. Bazı makaleler alanını
kapsamak bir yana oldukça spesifik kalmış. Bir de hiç değinilmeyenler var ki bu
daha önemli bir sorun. Örneğin “Okuma Yazma – Kitap Kültürü” bölümüne
“İstanbul’da Kitap Ticareti” başlığını dahil etmek doğru bir karar ama konuyu
sahaflık ekseninde ele almak kitapçılığa oldukça az, yayıncılığa hiç değinmemek
önemli bir eksik. Bu bölümde yer alan dokuz makale ve çerçeve yazının dördü
kütüphanelere ayrılırken yayıncılıkla ilgili bir makale bile yazdırılmaması
izaha muhtaç.
Hatice Aynur da giriş yazısında
belirtmiş, kronolojik ve tematik olarak bütün dönemleri ve çeşitliliği
yansıtmak amaçlansa da bunu her konu ya da makalede sağlamak “zor ve hatta
imkansız bir uğraş”. Bir bilgi ve kaynak
birikimi yok, ele alınan konuları farklı bakış açılarıyla değerlendirecek uzman
sayısı kısıtlı. “Büyük İstanbul Tarihi”
gibi çalışmalar yapıldıkça, bu çalışmalar aynı kapsamda mimarlık, müzik ya da
edebiyat gibi tek tek özel alanlara yöneldikçe bu eksik giderilecektir.
“Antik Çağ’dan 21. Yüzyıla Büyük
İstanbul Tarihi” büyük emek verilmiş, alanında bir ilk olarak
nitelendirilebilecek iyi bir çalışma. Sadece meraklılarına, uzmanlarına değil
her okura önerilecek, her evde, kütüphanede bulunması gereken bir eser.
27.07.2016
Yorumlar