Ben
de dergilerde yayımlanan şiirlerimin görülüp okunmadığını fark ettiğimi
belirterek “bu şiirlerin edebiyat camiasındaki arkadaşlar dahil okurlar
tarafından görülüp okunmadığını anladım. Yayımlanmış şiirlerimi artık
Facebook'tan da paylaşmaya karar verdim. İlginiz ve güzel sözleriniz için çok
teşekkürler” diye yazdım.
Çevrimdışı
İstanbul Dergisi’nin editörü, arkadaşım, şair Gökçenur Ç. benim bu paylaşımıma
ve yorumuma tepki olarak “Yayınlanan şiirlerin (maalesef) çoğu zaman
görülmediğine katılıyorum. Ya da görülse de okuyan dostların arayarak ya yazarak
bir tepki vermedikleri de doğru diyelim. Ama dergilere inanmaktan
vazgeçmemeliyiz diye düşünüyorum. Bu yüzden yayınlanmış bir şiirimi sosyal
medyada paylaşacaksam derginin yeni sayısının çıkmasını beklemek gerekir
diyorum” diye bir yorum yaptı. Sonra bu yorumu, isim vermeden Çevrimdışı
İstanbul’un başyazısına da taşıdı (sayı 8, Ekim-Kasım-Aralık 2017).
Gökçenur
Ç.’nin eleştirisinde hak verdiğim bir bölüm var; etik olarak dergi halen
satışdayken o dergideki bir şiiri başka bir medyada paylaşmamak gerek. Bu etik
prensip çok doğru olsa da kendi açımdan bir gerçek de var. Hiçbir okurun, şair
dostlarım da dahil benim şiirimi yayımlandı diye bir dergiyi alacağına
inanmıyorum ya da şiirim sosyal medyada yayımlandı diye o dergiyi almaktan
vazgeçeceğini sanmıyorum. Şiirim yayınlandı diye bir dergiyi alacak kadar sadık
bir okurum varsa o dergiyi nerede bulup ve satın alacak o da ayrı ama çok
önemli bir sorun. Çünkü kitapçıların büyük bir çoğunluğu dergi satmak
istemiyor. Dergilere ancak Ankara, İstanbul gibi şehirlerdeki bir kaç gerçek
kitapçıda ulaşmak mümkün ya da internet kitapçılarına müracaat edeceksiniz.
Şansınız varsa onlarda aradığınız dergi satılıyordur. Bu da küçük bir olasılık
aslında.
Bir
de okurun dergide beğendiği şiiri fotoğrafını çekip paylaşması durumu var.
Okura “Dur, yapma, henüz dergi satışta” diyemeyeceğimize göre bu etik ilkeyi
nasıl anlatacağız? Paylaşımı engellemek mümkün değil. Başka bir açıdan
bakarsanız bu tür paylaşımların derginin tanıtımına önemli katkıda bulunduğunu,
dergiyi hiç bilmeyen kitlelere duyurduğunu da söyleyebilirsiniz. “Etik ilke
derginin tanıtımını engellemeli mi,” diye bir sorumuz da olmuş oluyor? Şairin
dergideki kendi şiirini sosyal medyada paylaşması “etik bir sorun” da okurun
paylaşması “tanıtıma katkı” gibi bir paradoksumuz mu var? Şairi paylaşınca niye
tanıtım olarak algılanmasın?
“Şiir öldü!” geçmişte de, günümüzde de çok
kullanılan slogan. İlk bakışta gerçekten de böyle bir durum varmış gibi
görünüyor. Şiir kitapları okunmuyor, basılmıyor, dağıtılmıyor. Şairler yayıncı
bulamıyor. Şiir dergileri okunmuyor. Şiir tartışmaları yapılmıyor. Şairler
kendi şiirlerinin dışında şiir okumuyor… Bu örnekleri kolaylıkla
çoğaltabiliriz. Tabii ki bu hale bakınca “şiir öldü” dememiz normal. Hatta bu
duruma felsefi gerekçeler de bulabiliriz.
Toplumun
kanaat önderlerinin büyük bir bölümü şiiri çağdışı buluyor, romanı geleceğin
edebiyatı olarak görüyor. Belki de o nedenle basında romana büyük bir destek
veriliyor, romancılar pohpohlanıyor ama iş şiire gelince suskunluk hakim oluyor.
Edebiyat
dergilerine, gazetelerin kitap eklerine baktığınızda bu durumu net olarak
görebilirsiniz. Hemen her roman hakkında iyi kötü birkaç satır yazı, röportaj
çıkıyor ama Türkiye’nin en önemli şairleri yayınlatsa bile kitap şiirlerden
oluşuyorsa bir satır bile yok!.. Bir anlamda eleştirmeninden, medyasına,
okuruna dek şiiri elbirliği ile öldürüp gömmek için elimizden geleni yapıyoruz.
Roman
üzerine çalışmalarıyla bilinen Murat Belge “Şairaneden Şiirselliğe” (2018,
İletişim yay.) adlı “Türkiye’de Modern Şiir” altbaşlıklı 581 sayfalık kitabını
2. Yeni ile noktalamasına, ondan öteye geçip günümüze doğru yol alamamasına
gerekçe olarak önsözde “Şiir, ‘şiir yazanlar’ın elinde olmayan nedenlerle, bir
anlamda ‘marjinalize’ oldu. Alanı daraldı. Daha özel bir dil haline geldi”
diyerek günümüz şiirini okumadığını belirtmesi, kitapla ilgili tüm
röportajlarda bunu ısrarla tekrarlaması bunun tipik örneğidir.
Yerleştirilmeye
çalışılan bu kanıyı görmezden gelmeyi becerebilirseniz ya da sorgularsanız
farklı bir gerçekle karşılaşıyorsunuz. Bir kere toplumun şiire olan ilgisi
sürüyor. Büyük usta Aziz Nesin’in dediği gibi halen “Her üç kişiden dördü
şair!” Türkiye’nin en çok satan gazetesi Posta Gazetesi yöneticileri şiir
sayfalarında yayınlanması arzusu ile her gün binlerce şiir geldiğini söylüyor.
Edebiyat ve şiir dergilerine, yarışmalara gelen şiir sayısı azımsanmayacak
ölçüde. Yayınevleri şiir dosyalarının sahiplerine “Hayır!” demekten yorgun.
Şiir
okuma açısından da aslında durum söylendiği kadar iç karartıcı değil. Çağdaş
Türk Şiirinin klasikleri her zamankinden daha çok okunuyor. Orhan Veli, Nâzım
Hikmet, Ahmed Arif, Attilâ İlhan, Cemal Süreya, Özdemir Asaf gibi şairlerin
kitapları her yıl birkaç baskı yapıyor. 100 binden fazla satışa ulaşanlar var.
Daha yakın yıllara geldiğimizde de çok satan şairlere rastlıyoruz.
Yayınlanmama,
okunmama sorunu daha gençlere gelindiğinde, günümüz şairlerinde başlıyor.
Okurlar ne yazık ki günümüz şairlerine karşı ilgisiz. Daha doğrusu onların
kitaplarını satın almıyor. Ama bir yandan da başka bir şiir anlayışı müthiş
iltifat görüyor. “Pop Şiir” diye adlandırdığım bir tür bu. O türde yazan
DJ’lerin, sunucuların, artistlerin kitapları, CD’leri on binlerce, hatta yüz
binlerce satıyor. Onların fanatiklik düzeyinde okurları var.
Şiirin
sanatların öncüsü olduğunu da unutmamak gerek. Tüm temel edebiyat akımları,
ekoller şiirle ortaya çıkmıştır. Bu temel realiteyi de gözönüne alırsak,
şiirdeki medya değişimini daha rahat kavrar ve onun verdiği işaretlerin
gelecekte diğer sanatları etkileyeceğini de görebiliriz. Kitaplarda, dergilerde
okunmayan günümüz şiiri neredeyse 20 yıldır internette en büyük ilgiyi gören
sanat dalı. Hiçbir sanat dalına nasip olmayacak şekilde internette binlerce
şiir sitesi, forumu, tartışma grubu, dergisi, e-kitabı yayında. Sadece
internette yazan, okuyan büyük bir kesim var. Her gün binlerce şiir
e-postalarla, mesajlarla dolaşıyor, sosyal medyada paylaşılıyor. İnternetteki
şiir sitelerinin tıklanma sayıları akıl almayacak ve tabii kitap ve dergi
tirajlarıyla karşılaştırılamayacak kadar fazla. Şiir, dolayısıyla şairler
internetin geleceğin medyası olduğunu herkesten önce keşfetti ve bu olanağı
değerlendiriyor, diyebiliriz.
Hemen
hepimizde nostaljik duygular hâkim. Kağıda tutkuyla bağlıyız. Herhangi bir
çalışmamız kağıt üzerine basılmadıkça onu “yayınlanmış” olarak kabul etmiyoruz.
İnternette yüzbinlerce kişi okumuş olsa da üç yüz adet basılan bir kitap ya da
baskı sayısı bini geçmeyen bir dergide görmezsek o şiir yayınlanmış olmuyor.
Kalıcılığın hâlâ kağıt üzerinde sağlandığı inancındayız. Biz neye inanırsak
inanalım gerçek ortada: “şiirin medyası değişti.”
Şiirin
değişen medyasına uyum sağlaması gerekiyor dergilerin. Bunun ilk adımı hibrit
(hem kağıda basılı, hem de dijital yayınlar) olabilir. Yani hem kağıda basılan
hem de daha sonra, örneğin bir ay sonra aynı eserleri internet sitesinden
paylaşan dergiler yayınlanabilir. Maddi açıdan yorucu ama geçiş dönemi için iyi
bir öneri gibi görünüyor. Çünkü şiir ve edebiyat dergilerinin yaşadığı sorunu
diğer gazeteler ve dergiler de yaşıyor. Birçok çoksatan dergi internetin
rekabetine dayanamadığı için kapandı. Gazetelerin ise kağıda basılı sayılarının
satışı ile internet izlenme oranları arasında, internet lehine devasa farklar
var.
Aydın
Engin şöyle yazıyor: “1990’lı yıllarda Türkiye’de ulusal düzeyde dağıtılan
günlük gazetelerin toplam tirajı (=net satışı) 6.500.000 (altı buçuk milyon)
idi. 2018’de 3.200.000 (üç milyon iki yüz bin).” Aydın Engin 35 bin ortalama
satışı olan Cumhuriyet’in internet sitesine giren tekil ziyaretçi sayısının
günlük 1,5 milyon olduğunu ekliyor. “Kâğıda basılı
gazetenin satışını artırmak için önerileriniz olsa gerek” diye okurlara çağrıda
bulunuyor. (bkz. “Bir ‘Akıl İmecesi’ İçin Çağrı”
Cumhuriyet, 21.02.2018). Aynı çağrıyı şiir ve edebiyat dergileri de yapmalı.
Gelecek internette olduğuna göre nasıl bir dergicilik yapmalıyız? Bu soruyu
tartışmamız gerek. Geç bile kaldık! (Sincan İstasyonu, s. 95, Mayıs - Haziran 2018)
Yorumlar