Yaban’la simgelenen bir “köye giden öğretmen” tipi var
romanımızda. Benzerleri Dünya Edebiyatında da yazılmış. Ahmet Celâl Millî
Mücadele sırasında Orta Anadolu’da bir köye gider. Kendini kurtarıcı olarak
görmektedir. Amacı halkı eğitmek, adam etmektir. Ama onun hayal ettiği köy ve
köylü ile gerçeklik uyuşmaz. Bu bakış açısı nedeniyle de köylülerle olumlu bir
ilişki kuramaz, romanın adına uygun olarak Yaban’laşır.
Carlo Levi’nin İsa Bu Köye Uğramadı’sı (1945) ile Yaban
(1932) arasında birçok yakınlıklar bulunur. Kuşkusuz, Köy Enstitülü yazarları
bu konu çokça meşgul etmiş çünkü onlar bizzat “köye giden öğretmen”. Mahmut
Makal ya da Fakir Baykurt’un yazdıklarının yanında yaşadıkları da bu içeriktedir.
Köye giden öğretmenlerin en ünlülerinden biri de Hakkari’de Bir Mevsim’in
(1977) isimsiz kahramanıydı. Üstelik o, dilini bilmediği insanların yaşadığı
bir köye gidiyordu.
Emirhan Dağkan G. de Bozlak’ta bir “köye giden öğretmen”
hikâyesi anlatıyor. O da önceki roman kahramanları gibi önyargılarla geliyor
köye. Belli bir süre yaşamak zorunda olduğu bir yer. Kafasında bir köy tanımı
olduğu gibi köylü tanımı da var. Onları tanımladığı gibi küçümsediğini de
öngörebiliriz. Ama daha ilk adımdan itibaren duyup gördükleri ile umdukları
birbiriyle çelişmeye başlıyor.
Aslında ilk bakışta romanlarda okuduğu, filmlerde gördüğü
köylerden pek farkı yok. Görüntü kafasındaki imge ile örtüşüyor. Merkezden
uzak, ulaşımı sağlayan minibüsten indikten sonra yarım saat kırk beş dakika
yürüyerek ulaşılan bir köy.
Köyün siyasi ve ekonomik güç sahibi muhtar. O ne derse
oluyor. Muhtarla anlaşamayan, farklı siyasi görüşte olan sadece bir aile var.
Dışarıdan, öğretmen kahramanın gözüyle bakınca sanki hepsinin huyu, suyu bir.
Pek fazla konuşmuyorlar. Dertlerini, neşelerini paylaşmıyorlar. Kadınlar zaten
ortada yok, erkekler de sürekli birarada, kahvedeler. Kahveye gelmeyenler merak
ediliyor, hasta mı, başına bir şey geldi mi, diye soruşturuluyor.
Öğretmen köye olaylı bir şekilde geliyor. Bindiği minibüsün
şoförü ile ücret konusundan çıkan bir tartışma yaşıyor. Şoför, öğretmene bir
yumruk attıktan sonra minibüsten atıyor. Bavulu minibüste kalıyor. Başta bu
olayın konu ile ilgisini anlamasak da ilerleyen sayfalarda öğretmenin olayı abartarak
şoför ve yolculardan dayak yedim diye anlatması köy halkının, özellikle olayı
soruşturan muhtarın gözünde sözüne pek güvenilmeyeceği kanısını yaratıyor. Yani
özellikle yazılmış bir bölüm.
Öğretmeni kavşakta köyün en konuşkan adamı Vacit Dayı
karşılıyor. Birlikte köye doğru yürürlerken yakın zamanda gerçekleşmiş bir ölüm
olayını anlatıyor. Köyün hastalıklı iki gencinin gizlice yaşamaya çalıştıkları sanılan
aşk ölümle sonuçlanmıştır. Hatice, tecavüze uğradığı izlenimi veren bir durumda
bulunduktan sonra ölmüştür. Tek şüpheli de gizlice buluştuğu düşünülen
Muzaffer’dir. Gerçi onların buluştukları bir kere bile görülmemiştir. Ama
aralarında bir ilişki olduğuna ve bunun sonucunda Muzaffer’in Hatice’yi
öldürdüğüne dair bir inanış vardır ve bu konu kimse zarar görmesin diye
kapatılmıştır.
Öğretmen tekdüze ve sıkıcı geçecek günlerinde kendini meşgul
edecek bir konu bulduğunu düşünür. Olayı soruşturacak, gerçek suçluları bulacak
ve adalete teslim edecektir. Ama başta muhtar olmak üzere köylüler bu konu
üzerine konuşmak istemezler. Onlar için olay kendi düşündükleri şekilde
gerçekleşmiştir, tarafların ve köyün zarar görmemesi için konu kapatılmıştır.
Konuşmanın, deşmenin faydası yoktur.
Bu tavır öğretmeni daha da kışkırtır, olayı kendince
soruşturmaya başlar. Bu da daha çok akıl yürütme şeklinde olur. Öncelikle
Muzaffer’in bu işi yapmadığına, yapamayacağına karar verir. Gerçek suçlunun kim
olduğunu bulmaya çalışır.
Olayın kurbanı genç bir kadındır ama köy adeta bir erkek
toplumudur. Kadınlar hiç ortada görünmezler. Öğretmen Hatice’nin hasta ninesi
ile de konuşamaz. Karşısında bir cinayeti örtmeye çalışan erkek toplumu vardır.
Öğretmenin bu konuyu deşmesi doğal olarak rahatsızlık yartır.
Emirhan Dağkan G.’nin Bozlak’ı arka kapakta “polisiyenin
kıyılarında gezinen bir novella” diye tanıtılıyor. “Novella” tanımına neden
gerek duyulmuş merak ettim. Çünkü Bozlak klasik bir roman yapısında gelişiyor.
Hatta fazla klasik bile bulabiliriz. Wikipedia yüzlerce gündür erişime kapalı
olmasaydı “Roman, bir kişi ya da bir grup insanın başından geçenleri, onların
iç ve dış yaşantılarını belli bir kronolojik, mantıksal, duygusal ya da
sanatsal ilişkiyi gözeterek öyküleyen uzun kurgusal anlatıma denir” tanımına
ulaşabilirdik. Novella ise romandan kısa hikayeden uzun çalışmalara verilen bir
ad. Tanımı üzerinde ise bir anlaşma sağlanamamış. Uzun öykü diyen de var,
romana göre örneğin kişi ve olay sayısı sınırlı olursa novella diye
tanımlanabileceği de söyleniyor. Amerikalılar nicel bir tanım yapmışlar 17.500
ila 40.000 arası kelime içeren eserler Novella olarak kabul ediliyormuş. Bozlak
180 sayfa. Bu sınırların içine giriyor mu, bilemiyorum ama dediğim gibi roman
tanımına daha uygun bir biçim ve içeriği var.
“Polisiyenin kıyılarında gezin”meye gelirsek Bozlak’a bir
polisiye parodisi diyebiliriz diye düşünüyorum. Bir başka bakışla polisiye de
sayılabilir. Çünkü bir romanın polisiye olması için ortada faili belli olmayan
bir suç, genellikle cinayet olması ve romanın kahramanının suçluyu araması / bulması
yeterlidir. Emirhan Dağkan G.’nin kahramanı tam bir fahri dedektif adayı olarak
gördüğü, duyduğu her şeye kuşku ile bakıyor. Onları sorguluyor, doğru olanı,
gerçeği bulmaya çalışıyor. Tek sorunu polisiyelerdeki dedektiflere özenip
elindeki az hatta yok sayılabilecek veri ile sonuca varmaya, katili bulmaya
çalışması. Bu aceleceliği nedeniyle de sık sık kötü duruma düşüyor, sonunda da
dışlanıyor. Diğer köy romanlarındaki gibi yapayalnız kalıyor. Bence Bozlak
polisiyenin kıyılarında değil tam da ortasında. Polisiyeseverler zevkle
okuyacaktır. Değindiğim parodisel özellikleri nedeniyle de ilgilerini
çekecektir.
Günümüzde köyü, köylüyü ele alan edebiyat eserleri çok az
yazılıyor. Özellikle roman sanki büyükşehire, orta sınıfın yaşamına sıkışmış
gibi. Bu anlamda da Emirhan Dağkan G.’nin çabasını, Bozlak’ı önemsiyorum.
Novella ya da roman, polisiye ya da polisiyenin kıyısında gezinen gibi
nitelendirmelere girmeden başlı başına bir eser olarak okunabilecek nitelikte
bir kitap.
(Bozlak, Emirhan Dağkan G. İletişim yay. Temmuz 2018.) 23.08.2018
Yorumlar