John Steinbeck Yukarı Mahalle’yi 1935’de yayımlamış. Birinci
Dünya Savaşı’nın ertesinde, İkinci Dünya Savaşı’nın arefesinde. Roman yazarın ilk önemli eleştirel ve ticari başarısıydı, diye
tanıtılıyor.
Romanın ana kahramanı Danny, savaşın
çıktığı haberini aldığında arkadaşı Pilon ve Portekizli Koca Joe ile birlikte 2
galon, yaklaşık 7,5 litre şarabı içmektedir. İçerken savaştan konuşurlar,
vatanseverlik duyguları alevlenir. Sonunda kendilerini Monterey’de gönüllü
asker kaydetmek amacıyla kurulmuş bir askerlik şubesinin önünde bulurlar.
Bağıra çağıra Amerika’yı övüp Almanya’yı tehdit ettiklerini duyan bir çavuş
onları askere alır. Danny askerden döndüğünde büyükbabasının öldüğünü kendisine
Yukarı Mahalle’de iki küçük ev kaldığını öğrenir. Bu büyük bir sorumluluk
demektir. Çünkü Danny o zamana kadar gelecek kaygısı duymadan, bir sorumluluk
almadan günü birlik bir yaşam sürmüştür. Tek derdi günü bir galon şarapla
geçirip geçiremeyeceğidir. O şarabı elde etmek için çaba gösterir sadece. Önce
onu para ödemeden dostluk ya da aşkla elde etmeye çalışır. İçki içen gruplara
katılır ya da kendisine gönül veren kadınlara aldırır. Bu yolla elde edemezse
de hırsızlık yapar, ya şarabı doğrudan çalmayı dener ya da şarap alacak parayı
sağlayacak bir değerli bir eşya çalar. Bunların hiçbirini başaramazsa mecburen
geçici işlerde çalışır, ilk yevmiyesini alır almaz da işten ayrılıp şarapçıya
koşar. Şarap dostluk, sohbet, aşk, eğlence, neşe, tartışma, kavga ve sonunda
derin bir uyku ya da hapishaneyi boylamak demektir.
Danny bir “paisano”dur. Paisano,
İspanyol, Kızılderili, Meksikalı ve çeşitli beyaz ırkların karışımıdır. Ataları
Kaliforniya’da yüz-iki yüz yıl önce yaşamıştır. İngilizceyi de İspanyolcayı da
paisano aksanıyla konuşurlar. Irkıyla ilgili sorguya çekildiğinde öfkeyle saf
İspanyol kanı taşıdığını ileri sürer, diye anlatıyor Steinbeck.
Paisano’lar Monterey’in tepesinde,
ormanla kentin içiçe geçtiği asfaltsız, sokak lambasız Yukarı Mahalle’de
yaşamaktadır. Çalınacak, sömürülecek ya da ipotek edilecek hiçbir şeyleri
yoktur. John Steinbeck’in bu paisano tanımı eleştiri almış. Paisanoların
tamamını yansıtmadığı, hepsinin romandaki gibi işsiz güçsüz, tasasız kişiller
olmadığı ileri sürülmüş. Steinbeck’in tipik bir Anglo bakışı ile Meksikalı
Amerikalılar’a baktığı ve onları en kötü yanları ile anlattığını, Stenibeck’in
romanındaki gibi konuşmadıklarını yazmışlar. Bu da Steinbeck’i çok üzmüş,
birçok kez öyle bir amacı olmadığını açıklamak durumunda kalmış. Zaten
Steinbeck bu tanımlamaları yapsa da tüm kahramanlarına sevecenlikle yaklaşıyor,
onların en kötü tavırlarını bile hoş görüyor. Öte yandan romanın esas amacı
paisanoların yaşamını anlatmak değil. Danny ve birkaç arkadaşı paisano ama
onlar gibi yaşayan başka ırk ya da milletlerden olanlar da var. Çünkü bu bir
yaşam biçimi. Hayatla ilgili hiçbir amacı, hedefi olmayanların, hiçbir
sorumluluk almak istemeyenlerin, sadece günü huzur ve neşe içinde tamamlamak
isteyenlerin yaşamı.
John Steinbeck Yukarı Mahalle’nin kısa önsözünün ilk
cümlesinde “Danny’nin, Danny’nin dostlarının ve Danny’nin evinin öyküsü bu”
diyor. “Üçünün nasıl tek bir şey olduğunun öyküsü” diye devam ediyor söze.
“Danny’nin evi dediğinizde, erkeklerin oluşturduğu, etrafa tatlılık ve neşe,
insan sevgisi, sonunda da mistik bir keder yayan bir birimden söz ettiğiniz
anlaşılır.”
John Steinbeck daha önsözde romanı ve kahramanları ile Kral
Arthur’un öyküsü arasında bağlar olduğunu açıkça ifade ediyor. Steinbeck’e göre
Danny ve dostları Kral Arthur ve şövalyelerinden, Danny’nin evi Kral Arthur’un Yuvarlak
Masası’ndan farklı değildir.
Eleştirmenler Yukarı Mahalle’de anlatılanları Kral Arthur
Öyküleri ile karşılaştırmışlar ve ana yapının benzediğini ortaya koymuşlar. Steinbeck’in
ilk okuduğu ve çok etkilendiğini söylediği kitaplardan birinin Kral Arthur
Öyküleri’nin gençler için uyarlanmış bir baskısı olduğu biliniyor.
John Steinbeck Kral Arthur Öyküleri’ni romanın yapısında
esas alsa, yine eleştirilerde yazıldığı gibi Katolik
Kilisesi'nin hizmet ve sembollerini romanında anahtar olarak kullansa da
aslında amacı farklı. Açık yürekli bir yazar olduğu için de bunları
eleştirmenlerin ya da biz okurların keşfetmesini beklemeden açıklamış.
Grubun doğumu, hayatta kalması ve
nihai ölümü ile ilgileniyor. Yukarı Mahalle’de de Danny’nin iki ev sahibi
olmasından sonra yavaş yavaş arkadaşları evde toplanmaya, kalmaya başladıktan
sonra grup oluşuyor. Danny mülk sahibi olarak grubun doğal lideri olarak kabul
ediliyor, kira ödeme imkanları olmayan arkadaşları da onu doyurup, şarabını
sağlamakla görevli hissediyorlar kendilerini. Birlikte yiyp içip, eğlenip,
uyuyorlar. Ama bu eğlenceli ve tasasız yaşam uzun sürmüyor. Ne kadar gamsız ve
tasasız görünse de Danny bir süre mülk sahibi olmak, evi yönetmek sorumluluğunu
taşıyamayacağını hisseder ve ormana, eski malsız mülksüz yaşamına kaçar bu da
grubun dağılmasını başlatır. Steinbeck bir biyolog arkadaşı ile birlikte Deniz
biyolojisinden yola çıkarak “falanks” grup ilkesini geliştirmiş. “Grup
organizması, parçalarının toplamından daha fazlasıdır ve birim parçalarının
duyguları tek bir grup duygusuna dönüşür” diye Steinbeck’in ekolojik felsefi
görüşü açıklanmış. Her biyolojik canlı gibi gruplarında bir ömrü var;
kuruluyor, gelişiyor ve dağılıyorlar.
John Steinbeck Yukarı Mahalle’deki kahramanlarının ve
birarada yaşama biçimlerinin, dostluk duygularının, dayanışmalarının, nihayet
dağılmalarının Beat Kuşağı’na esin kaynağı olmuş olabileceğini düşünüyorum.
Özellikle Jack Kerouac’ın eserlerini anımsarsak onlarda da hep böyle gruplar kurma,
birarada yaşama öyküleri vardır.
Tüm bu tezler, görüşler, eleştiriler
edebiyat eseri okunup bitirildikten sonra ortaya çıkan şeyler. Tüm bunlardan
önce de okuduğumuz metnin edebiyat eseri olması, kendini konusuyla, üslubuyla
okutup estetik tad vermesi gerek. John Steinbeck tüm eserlerinde olduğu
gibi Yukarı Mahalle’de de bunu başarıyor. Neşeli bir dille, iyimser bir
bakışla, kısa ve öz cümlelerde duyguları yakalamakla kalmayıp şiirselliğe de
ulaşarak son derece akıcı ve merakla okunan bir roman yazmış. 16.08.18
(Yukarı Mahalle, John Steinbeck, çev. Püren Özgören, Sel yay. Ocak 2018)
Yorumlar