Orhan Pamuk, evini, balkonunu seviyor. Bir başka sevgisi de
fotoğraf çekmek. Yazmaya başlamadan önce resim çizdiğini, bu tutkusunu
sürdürdüğünü de biliyoruz. Resimden sonra fotoğraf gelmiş anlaşılan. Yıllardır
elindeki küçük fotoğraf makinesi ile sürekli fotoğraf çektiğine şahit olmuştuk,
çeşitli yerlerde. Evinin balkonundan görünen muhteşem manzaradan fotoğraflar
çekmiş olduğunu ise bir sergi vesilesiyle öğreniyoruz.
Yapı Kredi Kültür Sanat’ta 6 Şubat’ta açılan sergi “Orhan
Pamuk Balkon” adını taşıyor. Orhan Pamuk’un İstanbul’daki evinin balkonundan
çektiği fotoğraflardan yapılan bir seçmeden oluşuyor sergi. Orhan Pamuk Aralık
2012 ve Nisan 2013 tarihleri arasında telefoto lensli dijital fotoğraf
makinesiyle 8,500’den fazla fotoğraf çekmiş. 160 günde 8500 fotoğraf, her
gün çektiyse günde 53 fotoğraf.
“Fotoğrafçılık tutkusunu ilk olarak gözlerinin önünde
akıp giden güzelliği muhafaza etme, ikinci olarak da gördüğü her şeyi
kaydetme merakı” olarak tanımlıyormuş. Hemen her yerde fotoğraf çektiğine göre,
balkonundan 4 ayda 8500 fotoğraf çeken birinin toplamda kaç kare çektiğini
merak etmemek elde değil. Çok büyük bir fotoğraf arşivi olmalı. Gelecekte bu
arşivin başka verimleri de sergileşebilir.
Sergi ile aynı adı taşıyan kitabın girişinde Balkon
başlıklı yazıda manzaranın yazma uğraşsını başlarda nasıl olumsuz etkilediğini,
durup durup manzaraya bakmaktan yazamaz olduğunu, ama zamanla bu duygunun
geçtiğini, manzaranın aşinalaştığını da anlatıyor. Orhan Pamuk “Manzaraya
tekrar ve tekrar bakma –daha doğrusu, fotoğraflarını çekme– ihtiyacı hissettim
çünkü yazmakta çok zorlanıyordum” diyor. Yazmaya ara verdiğinde fotoğraf
çekerek dinlenmiş, kafasını dağıtmış.
Cihangir’de hemen caminin arkasında Boğaz, Marmara denizi
ve Haliç manzaralı bir evi olduğunu anlıyoruz fotoğraflardan. Şehrin kalbinin
atışlarını, denizin hareketliliğini hissedebileceği bir konum. Bu balkondan
gördüklerini kaydetme arzusu da şaşırtıcı değil. Şaşırtıcı olan bu
fotoğrafların çok büyük rakamlara ulaşması ve nihayetinde sergileşmesi,
kitaplaşması.
Fotoğraf yayıncılığı ile tanınan Alman yayıncı Gerhard
Steidl’ın önerisiyle Orhan Pamuk’un balkon fotoğraflarından yapılan bir seçme
önce kitaplaşmış ve Almanya’da yayımlanmış. Şimdi de İstanbul’da sergileniyor.
Serginin küratörlüğünü de Gerhard Steidl yapmış. Sergide 8500 fotoğraftan
seçilmiş 600 kare yer alıyormuş. Sergi YKY’nin sergi salonlarının iki katını
kaplıyor. Eldeki malzeme çok olduğu için seçilen fotoğraf sayısı da çok mu oldu,
bilemiyorum ama 600 karelik bir sergi sanırım bir resrospektif için bile büyük
bir rakam.
Sergi salonuna girdiğinizde bir imge bombardımanı ile
karşılaşıyorsunuz. Fotoğrafların sayısı çok ama aralarında bir uyum var. Cami
minaresi ve kubbesi, kubbedeki alem önemli bir rol oynuyor. Onlarla birlikte
deniz ve boğazdaki hareketlilik, gemiler, kuşlar ve nihayet akıntılar
İstanbul’un pusu ile karelere yansımış. Her şey var ama insan yok.
Balkon çok geniş bir manzara sunsa da sonuçta belli bir
sınıra sahip. Fotoğraf karesine kaydedebileceğiniz imge sayısı da sınırlı.
Belli bir görüntünün onlarca varyasyonunu görebiliyorsunuz sergide. Gerhard
Steidl sanırım bu seçme ile bir fotoğrafın oluşumunda ne kadar çok kare
çekildiğini ve bu karelerden nasıl seçim yapıldığını örneklemek istemiş.
Kendinizi Orhan Pamuk’un balkonunda, elinizde fotoğraf
makinesi manzaraya bakıp heyecanla sürekli deklanşöre basar gibi
hissediyorsunuz. Fotoğraflar müdahale edilmemiş, hatta kadrajlanmamış gibi bir
his yaratıyor.
Diğer yandan da Orhan Pamuk’un İstanbul’u nasıl gördüğüne
dair bir kanı da oluşuyor bu 600 fotoğrafa bakarken. Kendinizce bir seçme de
yapıyorsunuz. Ben yine de kuratör Gerhard Steidl bu 600 fotoğraftan 20 - 30
tane seçmek durumunda kalsaydı hangilerini seçerdi merak ediyorum.
Büyük bir yazarın sevgili şehrini kendi balkonundan nasıl
gördüğünü, onu her an nasıl izlediğini görmek, yazarın yazdıklarıyla
gördüklerini karşılaştırmak açısından etkileyici bir sergi. Hem Orhan Pamuk
severlere, hem de fotoğraf meraklılarına, sanatseverlere öneriyorum. “Orhan
Pamuk Balkon” sergisi 27 Nisan’a kadar sürecek. (14.02.2019)
Yorumlar