“100. Yılında Cumhuriyet’in Popüler Kültür Haritası”nda Derya Bengi ve Erdir Zat yüzüncü yılını kutlamaya hazırlandığımız cumhuriyetin tarihçesini farklı bir açıdan anlatıyor. Derya Bengi, üç ciltte tamamlanacak dizi için “Cumhuriyet tarihinde siyasetin ana istasyonlarına uğramayı ihmal etmeden, yolda pencere kenarından gözüken manzarayı seyredecek, gündelik hayatın küçük zevk ve alışkanlıklarına, ayrıntılarına eğilecek” diyor sunuş yazısında.
“100.
Yılında Cumhuriyet’in Popüler Kültür Haritası”nın 1923-1950 arasını kaplayan
ilk cildi ‘Her Savaştan Bir Yara’ adını taşıyordu. 1950-1980 yıllarına
odaklanan ikinci cilt “Belki Duyulur Sesim”. Serinin üçüncü cildi Cumhuriyet’in
100. Yılında, yani gelecek yıl çıkacakmış.
“Her
Savaştan Bir Yara”, erken Cumhuriyet’e, tek parti dönemine, Atatürk’lü,
İnönü’lü yıllara bakılıyordu. İmparatorluktan ulus devlete, Hilafet’ten
Cumhuriyet’e geçen genç bir ülkenin gündelik hayatının, popüler kültürünün
öyküleriydi anlatılan.
İkinci
cilt adını çok sevilen bir şarkıdan “Gökyüzünde Yalnız Gezen Yıldızlar”ın “Bir
haykırsam belki duyulur sesim” dizesinden almış. Adnan Menderes’li, Süleyman
Demirel’li ve Bülent Ecevit’li yıllarda insanlar nasıl yaşıyordu, nelerle
ilgileniyor, neler dinliyor, neler okuyor, neler seyrediyorlardı sorularının
izini sürüyorlar.
1923’ten
1950’ye geçen yıllar cumhuriyetin kuruluşu, tek partili dönem, savaşlarla
geçtikten sonra çok partili dönemle birlikte gündelik yaşam da farklı bir boyut
kazanmış. Tabii yaşanan değişim ve renklenme sadece ülkemize özgü değil. Savaş
sonrasının verdiği farklı bir heyecan var tüm Dünya’da. Artık hiçbir ülkenin,
toplumun kendi kendine, dünyaya kapalı yaşaması mümkün değil. Özellikle ABD’de
ve Avrupa’daki tüm gelişmeler Türkiye’ye de yansıyor. Değişim Amerikan
yardımlarıyla, 68’in heyecanıyla ülkeye geliyor. Askeri müdahalelerle ülkenin
siyasi ve toplumsal yapısı değiştirilirken halk da giyim kuşamdan, yeme içmeye,
eğlenmeye uzanan bir hatta yaşam biçimini değiştiriyor.
“Belki
Duyulur Sesim”in amacı da siyasetin temel tartışmalarının geçirdiği evrimi,
gündelik hayatın küçük zevk ve alışkanlıklarındaki değişimi, eğlence hayatında,
yeme içme kültüründe, tatil anlayışında, sporda nelerin başlayıp nelerin
bittiğini, geçmişten alınan mirasla bugüne bırakılanlar arasındaki dengeyi
araştırmak diye belirlenmiş. 1950’de 1980’e
dek geçen zamana gazete sütunlarının, dergilerin, Meclis tutanaklarının,
mektupların, hatıratların, romanların, filmlerin ve şarkıların penceresinden
bakmışlar.
Derya
Bengi ve Erdir Zat, fotoğraf, karikatür ve resimlerden oluşan bol görselle
desteklenen ansiklopedik bir çalışma yapmış. Kitap kronolojik değil, A’dan
başlayıp madde madde Z’ye doğru gidiyor. Hangi yıl neyin olduğunu, nelerin
yaşandığını değil de bütün bir tarih dilimine bakalım istenmiş. Ansiklopedi
anlayışına uygun olarak destek de almışlar. Başta Merve Erol ve Gökhan Akçura
olmak üzere birçok değerli yazar ve araştırmacının katkısı olmuş bu çalışmaya.
Çalışma
kronolojik olmadığı gibi tek tek kişileri ya da olayları izleyerek
okuyabileceğiniz bir yapıda da değil. Örneğin bir Metin Oktay maddesi yok.
Metin Oktay’ın lakabı olan “Taçsız Kral” maddesi de yok. “Ağları Delen Gol”
maddesi var. Maddenin alt başlıkları da şöyle “Metin Oktay ve Sosyalizm, Taçsız
Kral, Bazuka mermisi, Gitti Metin geldi Metin, Gladyatör ile Ulysseus”. Bir
makale uzunluğundaki bu maddede Metin Oktay’ın ağları delen golünden yola çıkıp
ünlü golcünün tek filmine, siyasi görüşlerine, bu görüşlerin dönemin köşe
yazarlarınca nasıl değerlendirildiğine, Metin Kurt’la ilişkisine varan bir
anlatım var. Çok şey öğreniyorsunuz ve oldukça akıcı bir şekilde anlatılmış her
şey.
Her
harf “Ağları Delen Gol” maddesi gibi çok boyutlu ve uzun dört- beş madde ve
daha kısa maddelerden oluşuyor. Örneğin A harfinde, Af, Anıtkabir, Aranjmanlar,
Ayak-Bacak Fabrikası uzun maddeleri oluşturuyor. Abdülcanbaz, Adam, Akdeniz
Oyunları, Allah Cezanı Versin Osman Bey, Almanya Acı Vatan, Alyans Evleri,
Anadol, Anneler Günü, Asrın Resmi gibi kısa maddeler de var. Tek tek her maddeyi
okumanız gerekiyor. Çünkü “Belki Duyulur Sesim” ansiklopedik olsa da bir
başvuru kaynağından çok baştan sona okunması gereken bir kitap.
Bu
çok kapsamlı ve büyük emek ürünü çalışmayı hazırlayan Derya Bengi ve Erdir
Zat’ın tercihi eserlerinin baştan sona okunması olabilir. Haklılar da. Ama bu
okumanın sonrasında birkaç küçük katkıyla bu değerli eserin başvuru kaynağı
olarak da kullanılması sağlanabilirdi. Kitabın sonundaki kişi adları dizini bu
amaca hizmet ediyor olabilir ama yetmiyor. Bir konu ve kavramlar dizini de
yapılabilir, bir kronolojide hangi maddenin hangi olayla ilişkili olduğu da
belirtilebilirdi. Bunlar büyük eksikler değil, yeni baskılarda giderilebilirler.
“100. Yılında Cumhuriyet’in Popüler Kültür Haritası”nın ikinci cildi “Belki Duyulur Sesim” 1950’lerden 80’e dek Türkiye’deki yaşamı, siyasi ve kültürel değişimi popüler kültürün verileriyle ele alan, zevkle ve çok şey öğrenerek okunan, bir başvuru kaynağı olarak da kullanılabilecek önemli bir çalışma. (04.02.2022, Hürriyet Kitap - Sanat).
Yorumlar