okuduğum kitaplar

Tom McCarthy’nin “Kalan”ının kahramanı başına gelenleri “Kaza hakkında çok az şey söyleyebilirim. Hatta neredeyse hiçbir şey. Gökyüzünden düşen bir şeyle ilgiliydi. Teknoloji işte. Parçalar marçalar. O kadar, gerçekten: Bütün söyleyebileceğim bu kadar. Farkındayım, çok fazla bir şey değil. Çekindiğimden falan değil. Sadece… Her şeyden önce, olayı hatırlamıyorum bile. Bomboş: Beyaz bir sayfa, kara bir delik” diye anlatıyor.

Nasıl olduğunu bile bilmediği bu kaza sonrasında beyninin bazı bölümlerinde hasar oluşuyor ve uzun bir tedavi süreci geçiriyor. Tedavi sonunda tamamen iyileştiği de söylenemez.

İyileşme evresinde hareket etmeyi, yeniden yürümeyi öğreniyor. Gündelik hayatta yaptığımız son derece sıradan ve basit görünen hareketlerin, örneğin çatalla bir lokma yemek yemenin bile dikkat ve bilgi gerektiren bir dizi harekete bağlı olduğunu anlıyor. En küçük hareketin ve bir anın bile bir düzeni var. Her şeyi yeniden öğrenmesi gerekiyor. “Yeniden Yönlendirmek” adlı bu tedavi sırasında kendisini bir filmde rol alan bir oyuncudan bile daha fazla hayali bir kişi olarak hissediyor.  

Geçmişini hatırlaması da kolay olmuyor. Hafızasında boşluklar var. Yavaş yavaş hafızasını geri kazanıyor ama bunların ne kadarını gerçekten yaşadığını ne kadarının belleğinin ürünü olduğunu, yani bir filmden kalmış bir görüntü ya da başka birinin anlattığı anısı olduğunu bilemiyor.

Bu arada kafasına ne olduğunu bilmediği şeylerin düşmesine sebep olan şirketten başına gelen kazayı anlatmaması koşuluyla çok büyük bir tazminat kazanıyor; 8,5 milyon sterlin. Bir arkadaşının verdiği ev partisi sırasında girdiği banyonun duvarında gördüğü bir çatlak bir dejavu hissine kapılmasına yol açıyor. O anı, o anın yaşandığı apartmanı yeniden canlandırmaya karar veriyor. Kazandığı parayı yaşamında eksikliğini hissettiği anları, görüntüleri yeniden canlandırmaya harcıyor.

Bu yeniden canlandırmada “Yeniden Yönlendirmek” adlı tedaviye benzer bir yöntem kullanıyor. Yeniden canlandırma en küçük ayrıntısına dek kafasındaki görüntülerle bire bir aynı olacaktır. Banyo duvarındaki çatlak, kızaran ciğer kokusu, alt kattan gelen piyano sesi, avludaki motorsiklet tamiri, karşı binanın çatısındak kediler...  Aynı apartman, aynı eşya, aynı komşular ve aynı sesler, hatta kokular... Zor ve masraflı bir iş. Ama para varsa, doğru kişiler bulunursa gerçekleştirmek mümkün.

O an parçasını tekrar tekrar canlandırtıp içinde yaşarken büyük bir huzur ve mutluluk duyduğunu fark ediyor. Başka anları da canlandırtmaya başlıyor. Hatta çevrede yaşanan ve şahit olmadığı olayları yeniden canlandırtmaya kadar vardırıyor işi.   

“Kalan” (Aralık 2015, çev. Çiğdem Erkal İpek, Jaguar Kitap) Tom McCarthy'ye edebî şöhretini kazandıran romanıymış. Romanın yayınlanışının da yazarının da ilginç öyküleri var. 
Tom McCarthy’nin adını geçen yıl Türkçe’de yayımlanan “C” (Notos yay.) ile duyduk. 1969’da Londra doğumlu. Biyografisinde “romancı”, “yazar” ve “artist” olduğu yazıyor.  İngiliz edebiyatı öğrenimi görmüş. Bir süre Prag’da ve Berlin’de yaşamış. Çıplak modellik, garsonluk, aşçılık gibi işler yapmış. Yemek ve restoran eleştirileri, televizyonlar için metinler yazmış ve yardımcı editörlük görevinde bulunmuş. “Kalan”ı yazarken kurduğu INS (International Necronautical Society) de ilginç bir kuruluş. Manifestosu “ölüm” kavramı üzerine. Sanırım bu derneğin aktivitelerinin “Kalan” romanıyla bağları da var. Tom McCarthy'nin romandaki gibi canlandırmalar yapan bir performans sanatçısı olduğu da belirtiliyor.  

Tom McCarthy'ye ilk romanı “Kalan”ı 2001’de yazmış ama İngiltere’deki önemli yayınevlerinin neredeyse hepsinden red cevabı almış. 2005’te Paris’teki Metronome Press yayımlamış kitabı. Küçük bir yayınevi olan Metronome Press romanı kitabevlerine dağıtamadığı için “Kalan” sadece galerilerde ve müzelerde satışa sunulabilmiş. Yayınlanışından birkaç ay sonra hakkında çıkan olumlu bir tanıtım yazısı ile eleştirmenlerin dikkatini çekmiş. Önemli eleştirmenler romandan övgüyle bahsedince İngiltere’de ve Amerika’da büyük yayınevleri tarafından yayımlanmış ve iyi bir satış yakalamış. Sonra da on dört dile çevrilmiş.  

“Google çağının Kafka’sı” diye bile niteleyenler var Tom McCarthy’i. Yani her yeni ve başarılı yazarı Kafka’ya benzetme alışkanlığı sadece bize mahsus değil, İngilizler’de Kafka benzetmesini seviyor. “Kalan” Kafkaesk bir roman değil. Rahat bir anlatımı olan akıcı bir roman. Zor okunan bir roman değil ama zor anlaşılır bir roman diyebiliriz. Zor okunsaydı sanırım bu kadar çok satmaz, bu kadar dile çevrilmezdi. Bu akıcılığın içinde yazarın yaptığı göndermeleri, tartışmaya açtığı feslefi kavramları da kaçırmak ya da gözardı etmek mümkün.

Tartışmaya açtığı temel sorun da “gerçeklik”. Kahramanının yaptırıp içinde yer aldığı yeniden canlandırmaları ayrıntılı bir şekilde anlatıp en küçük yanlışlık ya da aksaklığın gerçeklik duygusunu nasıl etkileyeceğini gösteriyor. Gerçek diye gördüğümüz, bildiğimiz olayların, anların, anıların ne kadar gerçek ne kadar yeniden canlandırma olduğunu düşündürüyor. “Dejavu” diye bir şey varsa ve bu insanın belleğinde gerçekleşiyorsa hayatta da bazı olayları, anları yeniden canlandırmak mümkün. Romanın psikanalitik bakışla okunup çözümlenmesi de ilginç sonuçlar verecektir. Ömer Türkeş’in bana kitabı merak ettirip aldıran yazısında da alıntıladığı gibi “Kalan”ın kahramanı “Benim peşinde olduğum gerçeklik insanın sadece öyle “yapıp” sonra da “oldu” diyebileceği bir şey değildi: Bu bir haldi, bir mertebe. Tekrar ve tekrar ve tekrar dönebileceğim bir hal...” diyor.

Brüksel Havaalanında pasaport kuyruğundayız. Uzun kuyrukta sıra gelmesini beklerken önce gözüm Aydın Engin ağabeye takılıyor. Bir bizim Avrupa Birliği dışından gelenlerin oluşturduğu uzun kuyruğa giriyor bir AB üyesi ülkelerin vatandaşlarını bekleyen boş pasaport bankolarına seğirtiyor. Anlaşılan yetişmesi gereken bir yer var, selamımızı alacak hali yok. Aydın ağabey AB vatandaşlarının pasaport bankosundan geçip giderken Gülsün Karamustafa ile selamlaşıyoruz. Europalia Turkey Festivali kapsamındaki sergisi için Brüksel'e geldiğini, sergiyle ilgili bir konuşma yapacağını söylüyor. Belçikalı sanatçı Koen Theys'le birlikte gerçekleştirdikleri "Mystic Transport" adlı sergi Centrale Çağdaş Sanat Merkezi'nde ve Argos Video Sanatları Merkezi’nde gerçekleştiriliyormuş. Argos'taki bölüm 20 Aralık'ta sona ermiş ama Centrale'deki sergi 28 Şubat'a kadar sürecekmiş. Karamustafa Brüksellilerin sergiye gösterdiği ilgiden memnun. Daha sonra bir sanat ajandasında serginin kışın Brüksel'de gerçekleştirilen 15 etkinlikten en önemli üçüncü etkinlik olduğunu görüyor onur duyuyorum. Diğer Europalia Turkey etkinlikleri listede yok.

Europalia Sanat Festivali'nin bu yılki Onur konuğu Türkiye. 6 Ekim 2015'de başlayan festival 31 Ocak'ta sona erecek ama Gülsün Karamustafa'nın sergisi gibi bazı etkinliklerin festival sonrası da süreceği anlaşılıyor.

Europalia Turkey Festival program kitabı 144 sayfa. Ana ekseni sergiler oluşturuyor. Müzik etkinliklerinin ise sayıca daha çok olduğu anlaşılıyor. Sahne sanatları ve sinema da ihmal edilmemiş. Prof. Yakup Çelik'le birlikte gerçekleştireceğimiz "Oğuz Atay" konulu konferansa ev sahipliği yapan Brüksel Yunus Emre Kültür Merkezi Müdürü Rahmi Göktaş konserlere ve performanslara büyük ilgi gösterildiğini söylüyor. Edebiyat etkinliklerine daha az katılım olmuş. Dünyadaki terör saldırıları da katılımı olumsuz etkilemiş. Brüksel'de sıkıntılı bir hava var.

Bozar Sanat Merkezi’ndeki iki önemli sergi "Anatolia" ve "Imagine Istanbul" devam ediyor. Festival bitmek üzere olduğu için sergilere de pek ilgi olmayacağı kanısındayım. Zaten şehirde de Europalia'nın sürdüğüne dair bir işaret yok. Bu gözlemimden söz ettiğimde Brüksel'deki dostlarım Türkiye'nin iyi bir tanıtım yaptığını ve afişlerimizin uzun süre bilboard'larda kaldığını söylüyorlar.

Bozar, Brüksel'in müzeler bölgesinde, halkın iyi bildiği bir sanat kurumu. Bozar'da Türkiye'ninkiler dışında sergiler de var. Lobi oldukça kalabalık. Diğer sergiler ücretsiz ama "Anatolia" 14 Euro, "Imagine Istanbul" 12 Euro'ya ziyaret edilebiliyor. Bunun da caydırıcı olabileceğini düşünüyordum. Ama "Anatolia" sergisi öyle kalabalıktı ki rahatça gezme olanağı bile yoktu. Bu etkileyici serginin süresinin uzatılması düşünülmeli.

Anadolu Hititler'den başlayıp Osmanlı'ya dek binlerce yıllık tarihi 200 arkeolojik eserle anlatıyor. Güzel ve etkileyici bir sergi, sunumu da iyi. Anadolu'nun medeniyet tarihine giriş niteliği taşıyor. Türk konuklar bilgilendirmeyi yetersiz bulmuş ama çok fazla bilginin de okunması mümkün değil. Merak edenler lobide satılan kitapları edinecektir.  

"Imagine Istanbul" sergisinin Ara Güler'in İstanbul fotoğraflarından oluştuğunu sanıyordum. Kuratör Paul McMillen Ara Güler'le başlayıp Abdullah Birader'lerden genç kuşak fotoğrafçılar Ahmet Polat ve Ali Taptık'a uzanan büyük ve kapsamlı bir sergi hazırlamış. 151 parça fotoğraf ve video var. Ama Ara Güler ustanın şiirsel işleri ile Polat ve Taptık'ın fotoğraflarının ve özellikle bazı videoların bir paradoks yarattığını düşünüyorum. Ara  Güler'in yarattığı büyülü İstanbul imgesi bozulmuş.

Sonuç olarak Europalia’da Türkiye’nin başarılı bir festival gerçekleştirdiği anlaşılıyor. Şimdi yapılması gereken bu olumlu etkiyi yeni sanat etkinlikleri ile kalıcılaştırmak.

20.01.2016

Ferzan Özpetek’in ikinci kitabı “Sen Benim Hayatımsın” adındaki gibi çift anlamlı, çift boyutlu bir anlatı. Bir yandan kitabın anlatıcısı roman boyunca sevgilisine hitap ederek onun yaşamına neler kattığını, onunla olmanın önemini, aşkının ne kadar değerli ve derin olduğunu anlatıyor. Diğer yandan da hayatının büyük bir bölümünü geçirdiği Roma’daki yaşamını, orada kurduğu dostlukları, “ailem” dediği insanların öykülerini kaleme alıyor.

Ferzan Özpetek’in 2014’de Türkçede yayımlanan ilk kitabı “İstanbul Kırmızısı” (Can yay.) sinema eğitimi için İtalya'ya gidişine kadarki İstanbul yaşantısından kaynaklanıyordu. “Sen Benim Hayatımsın” da (Kasım 2015, çev. Şemsa Gezgin, Can yay.) 40 yıl önce İtalya’ya gidişinden başlayarak yaşadıklarını aşk ve dostluk temalarını esas alarak anlatıyor.

Sinemacı olmak arzusu ile Türkiye’den İtalya’ya gelmiş olan gencin Roma’da kalabalık ve eski bir semtte, asansörsüz eski bir binada yaşamaya başlaması ile birlikte yaşamı yeni bir evreye girecektir. “Yaşamöyküm işte burada başlıyor” diye anlatıyor. Yıl 1976. Henüz 17 yaşında Roma’ya geldiğinde.  

Ostiense Caddesi’ndeki bu beş katlı apartmanın terasında her Pazar günü buluşup öğle yemeği yiyenler kitabın anlatıcısının, açık seçik anlaşıldığı gibi Ferzan Özpetek’in önce dostları, sonra ailesi olacaktır. Bunlar “değişik, harika insanlar”dır. “Bunlar, dünyanın büyük kısmı için o zamanlar toplum dışına itilmiş nonoş, travesti ve aykırı kişilerdi. Ama benim ‘ailem’ olacaklardı” diye anlatıyor.

“Aşkın ve cinselliğin sansürsüz olduğunu ve sınırları insanın kendisinin belirleyeceğini bilirdik” diye düşünüyor. 70’li yılların sonları, 80’li yılların başı. İnsanlar kendi kimliklerini, cinsel tercihlerini açıkca ifade ediyor. Bu tercihlerinin öngördüğü hayatı limitlerine kadar yaşıyorlar. Kitabın anlatıcısı olan genç sinemacı adayı da bu insanlar arasında kendi kimliğini, tercih ettiği yaşam biçimini özgürce yaşıyor. Diğer yanda da sinemacı olarak var olma mücadelesi var. Roma’da kalacak, hayatını kazanacak ve orada kendi filmlerini çekecektir. Sinema dünyasına girmek, en alt basamaktan yönetmenlik koltuğuna kadar tırmanmak kolay bir iş değil. Bunu yabancısı olduğu bir ülkede yapmak daha zor. Ama söylediğim gibi “Sen Benim Hayatımsın”ın esas konusu bu değil. Ferzan Özpetek esas olarak filmlerinin alameti farikası olan ve bir terasta yemek yiyip tatlı tatlı sohbet ederken anımsadığımız o “değişik, harika insanlar”ın öykülerini anlatıyor.

Ferzan Özpetek’in biraz da masalsı bir ortamda anlattığı “değişik, harika insanlar”ın öykülerinin satır aralarını, masaldan gerçeğe dönüştükleri zamanları da düşünmek gerekiyor. Ferzan Özpetek onlara pek değinmiyor. Sadece kendi deneyiminde annesinin hoşgörülü bakışını ve dayısının Roma ziyaretinde her şeyi önce hoş görüp İstanbul’a dönüşünde trajediye çevirmesini esprili ve yine neşeli bir dille anlatıyor.

Dinin, devletin dayattığı cisel kimlikler yerine ya da onlarla birlikte farklı kimlikleri ifade etmek, kabul ettirmek kolay olmadı. Özpetek’in özgürlük yılları diye anlattığı 70’lerin cinsel kimliklerin ifade edilmesi ve genel kabul görmesinin sağlanması açısından önemli mücadele yılları olduğunu da biliyoruz. Ferzan Özpetek bunlara değinse de ayrıntılara girmemeyi, filmlerindeki masalsı hava içinde kalmayı yeğlemiş. Kendi aşk yaşamını ise oldukça dobra bir dille anlattığını da belirtmeliyim. Bu açık yüreklilik Türk edebiyatında pek rastlanan bir şey değildir. Herhalde İtalyanca yazdığını da dikkate alarak Ferzan Özpetek’i de İtalyan Edebiyatı içinde değerlendirmek gerekir.        

Ferzan Özpetek kitabın yapısını sevgili ile çıkılmış bir yolculuk boyunca ona anlattıkları olarak kurmuş. Hayatının aşkını bulmuştur, mutludur, aşkla doludur. Baştan anlatılmasa da bu yolculukta bir sır olduğunu hissederiz. Aşkla dolududur ama canını sıkan bir şeyler de vardır. Bu yolculuğun hedefi ve sıkıntının nedeni kitaba okuyucuyu bağlayacak ana merak unsuru olarak sonuna kadar açıklanmaz. Ama küçük parçalar halinde bu ilişkinin nasıl başladığı, nasıl aşk dönüştüğü, nasıl kalıcılaştığı ve kitabın adı olacak olan “Sen Benim Hayatımsın” duygusuna nasıl varıldığı anlatılır.   

Bu ana yapının içinde “değişik, harika insanlar”ı tanır, onların esas olarak aşk ve dostlukla yoğrulmuş öykülerini okur, anlatıcının, Ferzan Özpetek’in yaşamındaki yerlerini, nasıl ailesine dahil olduklarını öğreniriz. Ama kitabın sonuna geldiğinizde hemen tüm öykülerin ortak bir özelliği olduğunu fark ederiz. Öyküleri anlatılan herkes kendi kimliği ve cinsel tercihi ile varolma savaşı veriyor, kazanıyor. Bu mücadele sırasında aşklar yaşıyorlar. Bu öykülerin tamamı kırık aşk öyküleri. En mutlu gibi görünenleri bile trajedi ile bitiyor. Ölümler, ölümlere ekleniyor. Anlatıcını ve dostlarının çevresini ölümler sarıyor yavaş yavaş. Ferzan Özpetek her şeyi filmlerinden bildiğimiz neşeli-hüzünlü dille anlatıyor. Ana öyküde de bir trajedi, büyük bir olasılıkla ölüm yaşanacağını düşünmeden edemiyoruz. 

Ferzan Özpetek’in filmlerinde olduğu gibi anlatıda da Roma’nın önemli bir yeri var. 70’li -80’li yılları, cinsel özgürlük zamanlarını, gençliğin o tatlı başıboşluğunu, umursamazlığını, gözüpekliğini tatlı tatlı anlatırken Roma’yı, oradaki günlük yaşamı da ustalıkla resmediyor. Ama kitabın başında da belirttiği gibi bu tatlı hayat uzun sürmeyecektir. Her şey yavaş yavaş ve müdahale edilemez bir biçimde değişiyor. AIDS salgını, onun getirdiği ölümler değişimi hızlandırıyor. Ölüm korkusu bir gecelik ilişkileri engelliyor. Daha temkinli davranmaya başlıyorlar. Muhafazakarlaşıyorlar. Zaten yaşlar da büyümektedir. Eskisi gibi nerede akşam orada sabah bir yaşamı sürdürmek de mümkün değildir. Sabah kalkıp gidilecek işler vardır. Sorumluluklar vardır. Onlar da ağır basıyor. Ve geriye özlemle anılan, öyküleri anlatılan anılar kalıyor.

Ferzan Özpetek’in iyi bir anlatıcı olduğunu filmlerinden biliyorduk. Bu “iyi anlatıcı”lığını yazdıklarına, kitaplarına da yansıtmayı başarmış. Filmlerindeki tadı yakalamış. Tabii bunda filmlerinden aklımızda kalan görüntülerin, imgelerin önemli bir payı var. Anlattığı öykülere de öykülerin “değişik” kahramanlarına da yabancı değiliz. Örneğin Ferzan Özpetek o eski apartmanı, binanın tepesindeki terası, terastaki masada buluşanları anlatmaya başladığında bizim belleğimizde hemen filmlerden görüntüler canlanmaya başlıyor. Bu da anlatı ile okurun özdeşleşmesini kolaylaştırıyor. 

Ferzan Özpetek’in akıcı, insanı saran anlatımının yanında şiirsel bir dili de var. Filmlerindeki üslubu da anlatısına yansıtmayı başarmış. İyi bir çevirmenin, Şemsa Gezgin’in katkısı ile bu tadı aynen Türkçede de alıyoruz.     

Aşkın cinsiyeti, yaşı, çağı, şusu busu olmaz diyor esas olarak Ferzan Özpetek “Sen Benim Hayatımsın”da. Ama’ları düşünmeden bir ilişkiye girebiliyorsan o aşktır. Bir başkasını kendinden daha çok sevebiliyorsan o aşktır.

14.01.2016

Kendimizi küçümsemeyi severiz. Sevindirici rakamlar söylediğinde inanmaz, kuşkuyla yaklaşırız. Yayıncılık verileri konusunda bu kuşku dönemini aştığımızı umuyorum. Şimdi kötümserler daha ayrıntılı sorular sormaya başladılar. 620 milyon kitabın 238 milyonunun ders kitabı olduğu, bunların kitaptan sayılıp sayılmayacağı sorgulanıyor örneğin. Tüm dünyada yayıncılık verileri hesaplanırken ders kitapları da dahil ediliyor. Çünkü eğitim yayıncılığı yayıncılık sektörünün temel taşı. Üstelik insanların çoğunun öğrenmek amacıyla kitap okuduğunu söylediği gözönüne alınırsa ders kitaplarını görmezden gelemeyiz. Bizdeki temel sorun bu kitapları Milli Eğitim Bakanlığı’nın üretmesi ya da ürettirmesi. Bu nedenle Türkiye’nin en büyük yayıncısı Milli Eğitim Bakanlığı, yani devlet. Devlet bu alanı özel yayıncılara bıraksa, sadece denetlemekle yetinse hem ders kitaplarının kalitesi artacak, hem de yayıncılık sektörü daha da güçlenecek.

İkinci soru, “Çok kitap satılıyor ama peki bu kitaplar okunuyor mu?” Okuma oranlarını ölçmek için düzenli anketler yapılması gerek. Kültür ve Turizm Bakanlığı 2011 yılında “Türkiye Okuma Kültürü Haritası” (TOKH) adlı çok geniş bir araştırma yapmış ve “Yılda Ortalama 7.2 Kitap Okunuyor” sonucuna varmıştı ki bu sonuç TYB’nin o yıl açıkladığı kişi başına düşen 6,6 kitap sayısından fazlaydı. Bu anketin tekrar yapılması faydalı olacak.

İnternet ortamında kitap ve e-kitap satışı üzerine çalışan Libronet grubu bir “okur profili ve kitap satın alma davranışları araştırması” yaptırmış. Artı Araştırma’nın yürütttüğü 18 yaş üstüne yönelik araştırma Türkiye çapında yapılmış. Ne kadar kitap okunduğu konusunda önemli veriler içeriyor. 7 bölgede, 14 ilde toplam 1542 ile görüşmüşler. Görüşülen kişilerin % 68'i kitap okuduğunu söylemiş. Önemli bir rakam. Klasik kötümserliğimize uygun olarak bu haber; “% 32 hiç kitap okumuyor” başlığıyla yayınlandı. TOKH’de hiç kitap okumayanların oranı % 32,9’du. Hiç kitap okumayanların oranında 5 yılda % 0,9 bir azalmadan söz edebilir miyiz?

En çok kitap okuyan yaş grubu 18-35 yaş. TOKH’de en çok okuyan yaş grubu 7-14 yaş çıkmıştı. Libronet’in araştırması 18 yaş üstüne yönelik olduğu için iki veriyi birleştirip en çok kitabı çocuklar ve gençler okuyor diyebiliriz. Genel kanının aksine en az kitabı %10’la yaşlılar (51-65 yaş) okuyor. Kitap okumama sebebi olarak iş yoğunluğu ve ev işleri gösteriliyor. Buna rağmen kadınlar daha çok kitap okuyor. Ankete cevap verenlere göre kitap okumanın temel sebebi "kendini geliştirmek, yeni bilgiler öğrenmek" olduğuna göre daha çok okuyan kadınların gelecekte toplum içinde daha önemli konumlara geleceğini de söyleyebiliriz. Kitap okuyanların % 16’sı "roman ve hikaye okumanın zaman kaybı olduğu” kanısında. Bu veriler ders kitaplarını neden kitap olarak saymamız gerektiğinin bir göstergesi.

250 bin baskı ile ilk baskısını yapan romanlar döneminin başlangıcı olarak anacağız herhalde bu yılı. Ahmet Ümit’in “Elveda Güzel Vatanım”ı (Everest yay.) diğer çoksatan yazarlarımız için yeni bir başarı hedefi olacak. Bu rekabetin güzel sonuçları olsun, yayınevlerine acı derslere mal olmasın diye umalım. Zira bir yandan 250 bin ilk baskı yüzbinlerce satış hedefiyle kitaplar yayımlanırken diğer yandan ilk baskı sayılarının roman ve öyküde 500, şiirde 300’e düştüğünü de görüyoruz. Her yıl yayımlanan 15 - 20 çoksatar romana odaklanan okur yayımlanan on bine yakın yeni edebiyat eserine neden gereken ilgiyi göstermiyor, üzerinde düşünmek gerek. Düşünülmesi gereken bir başka nokta da çoksatanlara odaklanan yayınevlerinin diğer kitaplarına neden gereken ilgiyi göstermediği olabilir. Çoksatanlar listelerinde hemen her yıl aynı isimleri görüyoruz. İşe ticari açıdan bakıldığında bile yeni yazarlar ve tabii yeni çoksatarlar yaratmak da bu yayınevlerinin geleceği için bir gereklilik. Büşra Küçük, Büşra Yılmaz, Alya Öztanyel gibi Wattpad uygulaması ile internette yazdıkları kitaplarla meşhur olan yazarlar geleceğin çoksatar yazarları olabilecek mi? Bu yazarların romanlarının yüzbinlerce satmasını sağlayan 14 yaş kuşağı genç kızlar gelecekte iyi birer okura dönüşebilecek mi bir başka merak konusu.  

Ayşe Kulin’in “Tutsak Güneş”i (Everest yay.), Zülfü Livaneli’nin “Konstantiniyye Oteli” (Doğan Kitap), Ece Temelkuran’ın “Devir”i (Can yay.), Buket Uzuner’in Toprak’ı (Everest yay.) çoksatan listelerinden anımsadığımız romanlar. Sabahattin Ali’nin “Kürk Mantolu Madonna”sının (Yapı Kredi yay.) yıllardır çoksatarlar listesinde üst sıralarda yer alması ise iyi edebiyatın her zaman çok okura ulaşabileceğinin yayınevleri için iyi bir örneği.

2015’de yayımlanan Türk Edebiyatı’ndan kitaplardan seçtiğim ilk 11 şöyle;

1- İbrahim Yıldırım “Dokuzuncu Haşmet” (Doğan Kitap); Gezi Parkı Direnişi birçok edebiyat eserine konu oluyor. Yakın geçmişte yaşanmış, tüm görüntüleriyle bellekte olan bir olayı yazmak, kendileştirip romanlaştırmak kolay değil. İbrahim Yıldırım “Dokuzuncu Haşmet”te Gezi Parkı Direnişi’ne katıldığı iddiası ile yargılanan yaşlı bir şairin anlattıklarından yola çıkarak Türkiye’nin darbeler ve direnişler tarihini anlatıyor.

2- Ferat Emen “Perihan’la Alâkadarlar Cemiyeti” (Everest yay.); İşlediği konularla, diliyle, anlatımıyla benim için geçen yılın en önemli keşiflerinden oldu Ferat Emen. Günceli, en sıcak konuları, özellikle üçüncü sayfa haberlerine konu olan dramları çok sert bir dille gerçekçi bir bakışla anlatıyor. Okuru kızdıracak, sarsacak konuları ve dili var. İlk kitabı “Hüsniye Hanımın Ağzı”nı da öneriyorum.

3- Nurdan Gürbilek “Sessizin Payı” (Metis yay.): Her kitabını edebiyat eleştirisi açısından önemli bulduğum bir yazar. Bu kitapta iki sorunun cevabını arıyor Gürbilek. Birincisi: Sessizin – henüz konuşmayanın, konuşma imkânı olmayanın, artık konuşamayacak olanın– el konulmuş payını geri alabilir mi yazı? İkincisi: Yazarlar konuşamayanlar adına da konuştuklarına inanmak ister. Ama yazının da bir sessizi vardır. Sessizin payına bu kez kendisi el koymadan var olabilir mi yazı?

4- Selçuk Altun “Buraları Rüzgâr Buraları Yağmur” (İş Bankası yay.): 90. yaşına karısının acı sürpriziyle, ölümüyle giren bir adamın kendiyle hesaplaşmasını anlatıyor Selçuk Altun. 103 sayfada büyük bir aile romanı kurmuş. “Buraları Rüzgâr Buraları Yağmur” kısa öz anlatımlı ama derin anlamlar, göndermeler içeren bir novella. Önceki romanı “Sol Omzuna Güneşi Asmadan Gelme!” ile bağlar kuran, o romana açılımlar da getiren bir eser.

5. Murat Özyaşar “Sarı Kahkaha” (Doğan Kitap): Murat Özyaşar, Diyarbakır öyküleri anlatıyor ama öyküleri “yerel” değil. Sadece Anadolu’nun herhangi bir yerinde değil Dünya’da da benzer caddeler olduğunu, aynı şekilde sıkıntılarını birlikte tüketmeye çalışan arkadaşlar olduğunu biliyoruz. Bu evrenselleşmeyi de yazarın anlatımı sağlıyor. Şiire doğru meyleden, imgelerle bezeli anlatımı ve dili ile farklılaşan, yazarına has öykülerden oluşuyor kitap.  

6- Bedri Rahmi Eyüboğlu “Biz Mektup Yazardık” (İş Bankası yay.): Eyüboğlu’nun yazdığı ya da kendisine yazılmış mektuplarla onun yasak aşkı Karadut’unun kimliğinden, edebiyat  ve sanat dünyasındaki dostluklarına, ailesi ile ilişkilerine, öğrencilerle kurduğu arkadaşlığa, politikacılar ve devlet adamları ile haberleşmelerine ve özellikle çeşitli projeler vesilesiyle yaptığı eserlerinin oluşma sürecine mektuplarla şahit oluyoruz. Hem içeriği hem de sunumu ile güzel bir kitap.

7. Tuğrul Tanyol “Gelecek Günlerin Şarabı” (Yapı Kredi yay.): 80’li yılların önemli şairlerinden Tuğrul Tanyol’un ustalık dönemi şiirleri. Gittikçe billurlaşan, yalınlaşan bir söyleyişle, imgelerle gelişen kısa ama çok açılımlı, okunaklı şiirler.

8. Haluk Oral “Bir Roman Kahramanı Orhan Veli" (Yapı Kredi yay.): Orhan Veli'nin 36 yıllık hayatının hiç bilinmeyen, az bilinen, daha da önemlisi yanlış bilinen dönemlerini yazılı ve görsel belgeler aracılığıyla  doğumundan, çocukluğundan başlayarak araştırıyor Haluk Oral. Belgeleri ellerinde bulunduranlarla ve daha da önemlisi belgelerde adları geçen ya da fotoğraflarda yer alanlarla da görüşüyor. Şairin yaşamındaki bilinmeyenleri aydınlatan, birçok yanlış bilgiyi düzelten önemli ve ilginç bir monografi.

9. Murathan Mungan “Harita Metod Defteri” (Metis yay.): Çocukluk, ilkgençlik çağlarından anılar, aile tarihine derin bir kazı, 60’lı, 70’li yılların Mardin’inden şehrin kadim tarihine uzanan bir araştırma... Hepsinin ötesinde aile içi sırlarla ve tabii kendi geçmişi ile cesur bir yüzleşme.

10. Ahmet Büke “İnsan Kendine de İyi Gelir” (On8 Kitap); İzmir’e tepeden bakan yoksul bir mahallede yaşananları kimsesiz bir gencin başından geçenleri hikaye ederek anlatıyor Ahmet Büke. Öykü tadının anlatı ile karıştığı, sonrasını merak ettiğiniz, sonunda ne olacak diye sorduğunuz, Türkiye’nin toplumsal tarihinden önemli bir kesiti yoksul bir mahallenin sıcaklığında, tanıdık gelecek kahramanlarla anlatan bir kitap.

11. Selim İleri “Edebiyatımızda Sevdiğim Romanlar Kılavuzu” (Everest yay.); 1874-1980 yılları arasında yayımlanan romanlardan 229’u hakkında bilgilendirici, eser niteliklerine, Türk Edebiyatına neler kattıklarına bakan, okur Selim İleri’ye esinledikleri ve eleştirmen Selim İleri’nin görüşleriyle şekillenen bir kişisel roman tarihi. Okuru Türk romanının değerlerini keşfetmeye yöneltecek iyi bir rehber kitap.  

07.01.2016